(Bài II)
NguyÍn Bá Lộc
Cơ quan mậu dịch thế giới - WTO là một trong những tổ chức quốc tế rất quan trọng. Nó có tới 150 thành viên (tính đến 12/2006 thêm m¶t thành viên m§i là VN m§i ÇÜ®c chÃp thuÆn - hÒi tháng 11/2006), và có từ 85-90% hàng hóa giao thương trên thế giới. Kinh t‰ cûa các thành viên phát tri‹n tÓt ÇËp nh© tác døng cûa cÖ quan nÀy.
Møc tiêu cûa t° chÙc này là chû trÜÖng nŠn mÆu dÎch t¿ do (free trade).
Có ngÜ©i cho r¢ng Çây là m¶t mô hình thích h®p cho trào lÜu th‰ gi§i m§i. CÛng có ngÜ©i cho r¢ng làm gì có m¶t công thÙc nào mà có l®i cho m†i quÓc gia, và còn nhiŠu gi§i hån.
ViŒt Nam Çã n‡ l¿c Ç‹ trª thành thành viên cûa WTO. ñây ch£ng nh»ng quan tr†ng vŠ kinh t‰ mà có änh hܪng vŠ xã h¶i và chính trÎ n»a. Trong bài I vŠ WTO , Çã Çæng trong Hoài Bão Quê HÜÖng SÓ 46, tôi có tóm t¡t vŠ t° chÙc quÓc t‰ này và Çåi cÜÖng nh»ng thuÆn l®i và khó khæn mà VN g¥p phäi khi trª thành thành viên chính thÙc.
VN Çã n¶p ÇÖn gia nhÆp tØ 1995, và mãi 11 næm sau m§i ÇÜ®c chính thÙc thu nhÆn. Sª dï lâu nhÜ vÆy là vì có hai vÃn ÇŠ: - S¿ gi¢ng co trong n¶i b¶ CSVN vŠ s¿ h¶i nhÆp toàn cÀu - ThÙ hai là mô thÙc xã h¶i VN không bình thÜ©ng và không giÓng m¶t nܧc theo nŠn kinh t‰ t¿ do.
MÆu dÎch và ÇÀu tÜ quÓc t‰ vÓn rÃt phÙc tåp. M¥c dù là m¶t thÕa hiŒp trong tinh thÀn t¿ do, nhÜng hãy còn quá nhiŠu mâu thuÅn gi»a các thành viên v§i nhau. Trong s¿ h®p tác nào cÛng có nh»ng niŠm vui, nhÜng cÛng có nhiŠu Ç¡ng cay, nh»ng bÃt bình cûa m¶t sÓ thành phÀn nào Çó . Chúng ta còn nh§ nh»ng cu¶c bi‹u tình phän ÇÓi hay yêu cÀu cäi sºa WTO tåi Seatle (1999) tåi Cancun ( Mexxico 2003), tåi Hong Kong (2005) nh¢m làm sao tÜÖng ÇÓi có công b¢ng hÖn, tÙc không phäi chÌ free trade mà cÀn Çåt t§i tinh thÀn fair trade n»a. Nh»ng vÃn ÇŠ n°i bÆt là: S¿ thiŒt thòi cûa nông dân ª các nܧc nghèo, vÃn ÇŠ nhân quyŠn tåi các nܧc thi‰u dân chû, vÃn ÇŠ thi‰u minh båch và khä næng tôn tr†ng luÆt pháp tåi các nܧc Ƕc tài, vÃn ÇŠ sao chép sän phÄm trí tuŒ, vÃn ÇŠ tham nhÛng...
Còn ÇÓi v§i VN thì viŒc Çi theo WTO së có nhiŠu khó khæn. Bªi lë VN vØa là m¶t nܧc c¶ng sän, vØa là chÆm ti‰n. CSVN bi‰t vào WTO thì vØa có l®i vØa có håi, nhÜng không vào ÇÜ®c thì bÎ thiŒt thòi hÖn. Tåi các nܧc c¶ng sän hay nܧc Ƕc tài toàn trÎ thì có khi nh»ng cái l®i chÌ có Çäng hܪng, mà dân thì không có, hay có cái Çäng có l®i nhÜng dân thì gánh cái thiŒt thòi.
Trong bài này chúng tôi xin trình bày hai vÃn ÇŠ:
- Nh»ng vÃn ÇŠ và mâu thuÅn trong WTO hiŒn nay.
- Nh»ng cäi sºa cÀn thi‰t và hŒ qûa trÜ©ng h®p VN
I. NH»NG KHó KHæN Và MâU THUÅN TRONG WTO:
Trong trÆt t¿ th‰ gi§i m§i, th©i Çåi ngày nay biên cÜÖng kinh t‰ gi»a các quÓc gia gÀn nhÜ bÎ xóa dÀn. S¿ cånh tranh trên trÜ©ng quÓc t‰ rÃt mãnh liŒt. Sau khi chÃm dÙt chi‰n tranh lånh, hÀu h‰t các nܧc Çåt quyŠn l®i kinh t‰ là y‰u tÓ chánh trong bang giao quÓc t‰. TrØ s¿ tranh chÃp do tôn giáo hay chûng t¶c, c¶ng ÇÒng th‰ gi§i Çi theo con ÇÜ©ng h®p tác nhau, gÀn gÛi nhau hÖn, trao Ç°i sao cho có l®i gi»a Çôi bên. TØ chû thuy‰t kinh t‰ t¿ do, thÎ trÜ©ng t¿ do Çã ti‰n t§i mÆu dÎch t¿ do. Hãy dËp bÕ hàng rào ngæn cách. Hãy Ç‹ cho hàng hóa nhÜ dòng nܧc chäy t¿ do. NhÜ vÆy cä ngÜ©i sän xuÃt lÅn ngÜ©i tiêu thø ÇŠu có l®i.
NhÜng mÆu dÎch Çâu phäi chÌ là viŒc mua bán hàng mà thôi, Çem tiŠn ljn m¶t nܧc Ç‹ ÇÀu tÜ thu l®i Çâu có ÇÖn giän. Vì tÃt cä viŒc làm trên ÇŠu có dính liŠn ljn vÃn ÇŠ chính trÎ, b¶ máy cÀm quyŠn, và nŠn væn hóa cûa nܧc chû nhà, cûa nhu cÀu mà hai nܧc liên k‰t nhau Çang theo Çu°i các quyŠn l®i khác nhau. M¥t khác vài s¿ kiŒn m§i có th‹ änh hܪng lj m¶t sÓ t° chÙc quÓc t‰ cÛng nhÜ m¶t sÓ quÓc gia. ñó là chi‰n tranh khûng bÓ và s¿ vÜÖn lên khá nhanh cûa Trung quÓc.
Rõ ràng trong s¿ th¿c hiŒn chánh sách mÆu dÎch t¿ do thì các nܧc giàu có l®i hÖn các nܧc nghèo. Các vÃn ÇŠ l§n khi th¿c hiŒn ÇÜ©ng lÓi cûa WTO ÇÜ®c Ç¥t ra không phäi là tØ các nܧc Çã phát tri‹n cao, mà tØ các nܧc Çang phát tri‹n, nhÙt là Çang trong nŠn kinh t‰ y‰u ÇuÓi mà låi còn ª trong m¶t xã h¶i không lành månh, không tôn tr†ng nguyên t¡c cæn bän vŠ quyŠn làm ngÜ©i. Không phäi Hoa Kÿ hay Âu Châu không muÓn cho ViŒt Nam, Trung quÓc hay Nga vào mà phäi g¡t gao khi xét rÃt chi ti‰t th¿c trång m‡i nܧc Çó Ç‹ xem b†n lãnh Çåo quÓc gia mang hình änh và tâm ÇÎa ma ÇÀu nay có chÎu theo phÀn nào lë phäi thông thÜ©ng, chÎu theo luÆt lŒ chung hay không.
M¥c dù trong 10 næm qua, WTO Çã có nh»ng k‰t quä tÓt, nhÜng nh»ng khó khæn và mâu thuÅn còn phäi giäi quy‰t có th‹ nêu ra Çây nhÜ sau:
- S¿ thay Ç°i phÜÖng hܧng và chánh sách kinh t‰ quÓc gia.
- S¿ thiŒt thòi cûa nông dân do nguyên t¡c WTO bÕ tr® cÃp cûa chánh phû.
- S¿ công b¢ng và minh båch vŠ kinh doanh.
- S¿ kém cÕi và Ãu trï cuä hŒ thÓng luÆt lŒ và guÒng máy hành chánh.
- Khung cänh và tŒ trång xã h¶i änh hܪng ljn kinh doanh.
NgÀn Ãy vÃn ÇŠ to l§n trên cuä mô hình kinh doanh m§i, trong Çó VN cÛng nhÜ m¶t sÓ nܧc dù không phäi c¶ng sän, nhÜng có hŒ thÓng xã h¶i tŒ håi kém cÕi, ÇŠu vܧng vào các vÃn ÇŠ trên. ñÓi v§i nܧc có hŒ thÓng chánh trÎ dân chû và nŠn kinh t‰ t¿ do thì viŒc áp døng nguyên t¡c cûa WTO gÀn nhÜ không có vÃn ÇŠ r¡c rÓi l§n.
ñÓi v§i m¶t nܧc nhÜ VN thì s¿ thay Ç°i cÀn thi‰t phäi thÆt månh më. Nh»ng khó khæn g¥p phäi qua tØng giai Çoån nhÜ:
- Giai Çoån thäo luÆn Ç‹ ÇÜ®c chÃp nhÆn thành thành viên.
- Giai Çoån sºa Ç°i luÆt lŒ, t° chÙc cÖ quan cho phù h®p v§i yêu cÀu m§i.
- Giai Çoån thi hành các chÜÖng trình, k‰ hoåch Ça phÜÖng và song phÜÖng.
- Gai Çoån ÇiŠu chÌnh Ç‹ Çåt nhiŠu cái l®i và giäm thi‹u bÃt l®i.
1 - S¿ thay Ç°i phÜÖng hܧng và cÖ cÃu kinh t‰ quÓc gia.
WTO hoåt Ƕng trên cæn bän kinh t‰ t¿ do. Cho nên các thành viên phäi sºa Ç°i luÆt lŒ và cÖ cÃu kinh t‰ theo nguyên t¡c t¿ do. S¿ cäi sºa nhiŠu hay ít tùy theo cái hiŒn tåi mình giÓng mô hình Çó nhiŠu hay ít. Càng sºa Ç°i nhiŠu thì hÆu quä bi‰n dång cûa xã h¶i càng l§n. VÃn ÇŠ Ç¥t ra là nh»ng thay Ç°i to l§n có làm bi‰n chuy‹n cÖ cÃu xã h¶i hiŒn tåi và làm cho Ç©i sÓng ngÜ©i dân ÇÜ®c tÓt hÖn hay kém Çi. M¥t khác, tåi các nܧc Ƕc tài thì s¿ cäi sºa to l§n nhÜ vÆy có làm suy giäm quyŠn l¿c cûa nhóm cÀm quyŠn không, có làm bi‰n Ç°i phÀn nào bän chÃt ch‰ Ƕ Çó Ç‹ ngÜ©i dân có l®i hÖn không. LiŒu WTO có tác døng làm Ç©i sÓng nhiŠu ngÜ©i khá hÖn, nhiŠu ngÜ©i có hånh phúc thêm. Hay là s¿ cách biŒt gi»a giÀu nghèo trên th‰ gi§i vÅn th‰ thÆm chí còn tŒ hÖn! Ÿ Çây chúng tôi Çóp góp vŠ thay Ç°i tåi các nܧc có m¿c Ƕ ít hay không có nŠn kinh t‰ t¿ do. Nh»ng Ç°i thay cæn bän có th‹ tóm t¡t nhÜ sau:
- Có sự bình đẳng giữa các quốc gia thành viên. Các quốc gia đều có qui chế mậu dÎch giống nhau (qui chế mậu dÎch bình thường, ngày xưa gọi là qui chế tối huệ quốc).
- Phải bãi bÕ lần lần hàng rào quan thuế, để hàng ngoại cạnh tranh với hàng nội hóa từ đó phẩm chất hàng trong nước sẽ khá hơn. ñiều nầy có lợi cho người tiêu thụ, nhưng đồng thời cũng làm cho một số kỹ nghệ non trẻ bÎ chết đi.
- Có đường lối kinh tế tự do thực sự. Giá cả nông sản kÏ nghệ phẩm , dÎch vụ phải theo định luật cung cÀu. ñiều nầy làm cho thị trường nội địa tại các nước yếu kém rất dễ bị dao động, dễ có thị trường chợ đen cho hàng nhập, vì ở đó thường có tệ trạng đầu cơ tích trử.
- Sự thay đổi quan trọng khác là giảm dần số lượng các công ty quốc doanh. Lš do là hầu hết công ty quốc doanh đều lỗ lã (khoảng 60% quốc doanh bị lỗ), nên chánh phủ bù lỗ to lớn đó. Và điều nầy trái nguyên tắc của WTO, cho nên các nhà đối tác không muốn làm ăn trong tình trạng như vậy. Nếu bÕ trợ cấp thì quốc doanh phải teo lần mà thôi . Tư doanh sẽ lớn lần. Thành phần kinh tế nhà nước không còn là chủ đạo nữa. Đó là cách tốt nhứt để làm cho chánh quyền bớt tham nhũng. Khi bớt quốc doanh thì phương tiện sản suất, ví dụ tín dụng sẽ dồn cho khu vực tư, làm cho tư doanh dần dần lớn mạnh, có sụ tự tin hơn. Tình trạng nầy có thể đóng góp vào sự hûy diệt lần chế độ xã hội chủ nghĩa.
1. S¿ thiŒt thòi cûa nông dân
Nói dên nông dân là nói ljn kinh t‰ nông nghiŒp. Trong một nền kinh tế mà đa số dân sống với kinh tế trông trọt chăn nuôi thì nền kinh tế đó không phát tri‹n tốt dược, bªi vì nông sản có quá nhiều hån chế (giá cä rất thấp, diện tích canh tác nhỏ dần, kiến thức canh tác và quản lš kém), ví dụ giá gạo (5% tấm) trên thị trường thế giới trong 10 năm qua: US$205/tấn (1999), $174 (2001), $190 (2003), $243 (2004). Nhứt là tại các nước còn kém mở mang. Khổ nổi những nước nầy là nước kinh tế nông nghiệp, trong Çó có VN. Những nước thường có những khó khăn về nông sản như: mỗi nông dân sản xuất nhỏ nên nông sản không đồng bộ; kho vựa yếu kém cho nên phẩm chất kém, trình độ khoa hoc kỹ thuật kém, khả năng chuyển đổi ngành rất khó khăn..Cho nên một nước có kinh tế nộng nghiŒp như VN , Miến Điện xuất cảng gạo đứng hạng nhì hạng ba trên thế giới và cứ tiến lên mãi thì đó thường không phải là điều vui mừng, vì như vÆy thì có nhiều thế hệ nông dân cứ ôm một sản phẩm để kéo dài mãi cuộc sống nghèo nàn vì lợi tức không tăng mà chuyển đổi ngành khác không được.
Trong lúc dó WTO chủ trương bãi bỏ trợ cấp xuất cảng nông sản. Nhiều tổ chức nông dân trên thế giới phản Çối . Không phải chỉ nước giàu mà cả nước nghèo nữa. Những cuộc biểu tình ác liệt nhứt là tại Cancun (Mexico) và tai Hong Kong vừa qua, chúng ta còn nhớ trong kỳ họp WTO tại Hong Kong tháng 12/ 2005, nông dân ñåi Hàn biểu tình mạnh nhứt. Bởi vì nếu không có trợ cấp thì nông dân bị lỗ thê thảm. Tập thể nông dân ở nhiều nước: Mexico, ở Brasil, ở ñåi Hàn và cả ở Hoa kỳ và Âu châu đều có những phản ứng.
Mặt khác các nước nghèo có nền nông nghiệp mạnh thì muốn các nước giàu bỏ trợ cấp cho nông sản, vì sợ nông sản sẽ tràn vào, làm nông dân tại các nước nghèo sẽ nghèo thêm.
ñể chống Ç« và bäo vệ quyền lợi chung, các tổ chức nông dân trên thế giới thành lập một tổ chức có tên là National Family Farm Coalition (NFFC). Nông dân không phải chỉ va chạm quyền lợi giữa nước nÀy với nước kia mà còn bị chèn ép bởi các công ty thương mại hóa nông sản. ñiều nầy rất dễ thấy ở VN hay ở Thái Lan., bởi vì thế lực cûa công ty thương mại mạnh hơn nông dân. Ở những nơi nầy nông dân mang niềm cay đắng muôn đời là vì thương gia trung gian mua bán nông sản được lời nhiều hơn họ.
Nhưng cuối cùng tại hội nghị Hong Kong ngày 19 tháng 12 vừa qua cũng đã thông qua được nghị quyết: “hạn chót để bải bỏ hoàn toàn trợ cấp cho nông sản là năm 2013”. Nhưng còn nhiều chi tiết phải bàn từ đây cho tới đó. Ngay cả Cộng đồng Âu châu và Hoa kỳ cũng có những khác biệt trong vấn đề nầy. Âu châu không muốn chấm dứt trợ cấp nông sản mà lại yêu cầu Hoa kỳ hãy chấm dứt việc đem thực phẩm cho không các nước nghèo coi đó như một phương tiện chánh trị quốc tế. Theo các tổ chức nông dân thì WTO đem lại thịnh vượng cho nhiều nước, nhưng đồng thời WTO phải đi theo chánh sách tạo được sự công bằng gi»a người nghèo và người giàu, giữa nước nghèo và nước giàu.
2. Sự bất công và thiếu minh bạch trong các thành phần kinh tế.
Một trong các chủ trương của WTO là phải tôn trọng sự công bằng trong các thành phần kinh tế: giữa quốc doanh và tư doanh , giữa nhà đầu tư nội địa và nhà đầu tư ngoại quốc. Mục đích là để có môi trường làm ăn lành mạnh, để có được sự canh tranh hoàn toàn.
Điều nầy rất hợp lš và có phần lš tưởng. Bªi vì đối với các nước có hệ thống luật pháp tốt, có guồng máy hành chánh lành mạ