Tinh Thần Quang Trung
Bài nói chuyện ngày 5/2/2006 tại Orange do Hội Tây Sơn B́nh Định tổ chức-Tết Bính Tuất
Thưa Quư Vị,
Hôm nay, tôi hân hạnh được Hội Tây Sơn B́nh Định mời phát biểu nhân ngày Tết của Hội. Được biết Hội Tây Sơn B́nh Định có rất nhiều hội viên là nhân sĩ cùng sử gia, tôi có hỏi vị đại diện của Hội tại sao lại mời tôi phát biểu? Và câu trả lời là Hội muốn mời tôi để đóng góp một tiếng nói của một người ngoài tỉnh B́nh Định về Ngày lễ Đống Đa và về hoàng đế Quang Trung. Xin chân thành cám ơn Hội.
Thưa Quư Vị,
Tôi vốn là một nhà hóa học, chuyên về môi trường, vốn liếng lịch sử chỉ ở tŕnh độ trung học thời VNCH. Do đó, nói về Quang Trung, tôi chỉ muốn nói lên tinh thần Quang Trung qua cái nh́n của một học sinh trung học, để từ đó thử t́m một đối chiếu với t́nh trạng tuổi trẻ VN ở hải ngoại cũng như ở trong nước.
Từ xa xưa, tiền nhân của chúng ta phải bao phen chống giặc phương bắc. Sau bao lần thành công trong việc đuổi giặc ra khỏi bờ cơi, quan vua VN đều ra sức cầu ḥa và phục chịu triều cống Bắc phương. Thái độ đó được nhiều sử gia cho là khôn ngoan và cung cách ứng xử của tiền nhân được xem như là kim chỉ nam trong thuật giữ nước.
Nhưng, chúng ta hảy nh́n t́nh h́nh chánh trị đặc biệt của Đại Việt vào giữa thế kỷ 18 đang lâm vào t́nh trạng bế tắc. Đất nước bị chia đôi. Ngoài Bắc, chánh quyền vua Lê chúa Trịnh tham nhũng thối nát. Trong Nam, chánh quyền chúa Nguyễn bị quyền thần Trương Phúc Loan thao túng, dân chúng lầm than đói khổ. Sự xuất hiện của phong trào Tây Sơn đă mở ra một lối thoát mới cho dân tộc Việt, đột phá t́nh trạng tŕ trệ của t́nh h́nh, và đặt nền móng căn bản cho sự thống nhất đất nước. Ngoài nhà lănh đạo đầu tiên của phong trào Tây Sơn là Nguyễn Nhạc, vị phụ tá của Nguyễn Nhạc, tức Nguyễn Huệ lúc khởi nghĩa mới khoảng 18 tuổi, là một ngôi sao vụt sáng và tỏa chiếu rạng rỡ trong lịch sử Việt Nam. Tinh thần của Nguyễn Huệ là tinh thần dấn thân không ngừng, sẵn sàng chiến đấu liên tục để xây dựng sự ổn định cho đất nước. Nhiều lần vào Nam chẳng những để chống nhau với chúa Nguyễn mà c̣n để chống ngoại xâm Xiêm La. Nhiều lần ra Bắc cũng không phải để giải quyết chúa Trịnh mà c̣n để bảo vệ đất nước khỏi cuộc xâm lăng của nhà Thanh. Tôi muốn nhấn mạnh, trong bất cứ hoàn cảnh nào, cương vị nào, Nguyễn Huệ cũng đă tận lực cống hiến cả tuổi thanh xuân của đời ḿnh v́ công cuộc thống nhất đất nước, để phục vụ dân tộc, chỉ tiếc cuối cùng căn bệnh ác nghiệt đă ngăn cản sự nghiệp của Ngài năm 1792, lúc Ngài mới 40 tuổi. Tôi muốn nói đến tinh thần Quang Trung không là chống giặc, giữ nước mà là đánh giặc, giữ nước. Đánh giặc, giữ nước nói lên tinh thần chủ động và không c̣n xem Bắc phương là một nước lớn cần phải tùng phục.
Thưa Quư Vị,
Hôm nay, tôi muốn đem tinh thần Quang Trung đó soi chiếu vào t́nh trạng của tuổi trẻ VN. Nếu ai hỏi rằng Tương lai Việt Nam 30 năm sau cuộc chiến và tuổi trẻ VN đang làm ǵ trong hiện tại và sẽ làm ǵ trong tương lai ? Xin thưa, đây là một câu hỏi mà mỗi người trong chúng ta tự hỏi nhau hàng ngày, không cứ ǵ phải đợi sau 30 năm. Tôi muốn tŕnh bày nơi đây với tư cách của một người Việt b́nh thường, một người Việt tout court không cần học vị, không chức vụ kèm theo. Tôi hy vọng nói ra đây những suy nghĩ cùng nhận định của tôi về hiện tại và tương lai.
Thưa Quư Vị,
Như chúng ta đă biết, yếu tố con người là một trong những yếu tố quyết định trong mọi chuyển dịch của sinh vật trên quả địa cầu nầy, trong đó thế hệ trẻ hiện tại càng là một thành tố quyết định cho tương lai của từng quốc gia. Tôi muốn thưa với tất cả các nhận xét của riêng tôi về các chuyển biến tư tưởng và sinh hoạt của người Việt, nhất là tuổi trẻ trong quá tŕnh 30 năm sau cuộc chiến để có một dự phóng về tương lai Việt Nam. Tôi không muốn nhắc đến cuộc chiến Việt Nam đă qua, không phải v́ đă quên hay v́ mặc cảm mà chỉ muốn chia sẻ qua trao đổi nầy những thay đổi tâm lư, hành động, cùng các suy nghĩ của thế hệ trẻ hiện tại trong suốt thời gian 30 năm qua.
Trước hết, tại hải ngoại người Việt đă h́nh thành nhiều nhiều cộng đồng hiện diện rải rác trên khắp thế giới, tiếp thu những nền văn minh tiến bộ cùng cung cách tổ chức xă hội từ các quốc gia tạm dung để được hội nhập vào môi trường đang sống hiện tại. Đôi khi có những cọ sát v́ sự khác biệt chủng tộc, tôn giáo, văn hóa... nhưng tựu trung đa số đă ḥa nhập vào các xă hội tây phương tương đối nhịp nhàng và hài ḥa trong cuộc sống. Những hiện tượng tiêu cực nơi cá nhân, gia đ́nh, và môi trường chung quanh v́ ảnh hưởng của các lề lối cổ xưa, phong cách phong kiến, hủ nho.... lần lần được thay thế từng bước bằng những tư tưởng tiến bộ và tinh thần hướng thượng ngày càng in đậm nét trong mỗi chúng ta.
Tôi chỉ đặt trọng tâm vào tuổi trẻ hôm nay, ở cả quốc nội và hải ngoại, v́ tôi nhận thức rằng đă có nhiều báo hiệu cho thấy tuổi trẻ đă chuyển ḿnh rất lạc quan. Tại hải ngoại, tuổi trẻ đă có tầm nh́n khai phóng, can đảm cáng đáng việc cộng đồng trong tinh thần vô vị lợi, ví dụ một việc tuy nhỏ nhưng quan trọng là việc tổ chức Hội chợ Tết ở Cali trong những năm vừa qua. Thật phấn khởi v́ nh́n đâu cũng đều thấy sự hiện diện của tuổi trẻ. Nh́n qua các trung tâm dạy tiếng Việt ở rải rác khắp nơi có đông người Việt cư ngụ, tuổi trẻ chiếm đa số, năng động và bền bĩ theo đuổi công cuộc bồi đắp và ǵn giữ tiếng Việt tại hải ngoại. Tôn chỉ Tiếng Việt c̣n, nước Việt c̣n chắc chắn vẫn là một nền tảng bền vững để bảo tồn văn hóa Việt Nam. Ở quốc nội, mặc dù phải chịu đựng khó khăn muôn vàn về mọi mặt, mất nhiều th́ giờ cho sinh kế, tuổi trẻ cũng nêu lên ư chí vươn lên trong học tập, và tinh thần từ bi bác ái trong các công tác từ thiện. Tuổi trẻ Việt Nam ngày nay, theo nhận xét của nhiều người từng về Việt Nam, vẫn tiếp tục cố bám lấy việc học và xem đó là cánh cửa đầu tiên và quyết định để bước vào tương lai dù đang sống trong t́nh trạng kinh tế rất hạn hẹp.
Dù sống trong hoàn cảnh kinh tế khó khăn trong nước hay đứng trước những cám dỗ của một xă hội thiên về cá nhân và vật chất trên thế giới, tuổi trẻ Việt Nam ở hai nơi đều thể hiện nghị lực phấn đấu với một tinh thần quả cảm và một ư chí tuyệt vời. Tuổi trẻ Việt Nam không ngại những phiêu lưu trong hành xử dù phải chịu nhiều vấp ngă. Học hỏi trong kinh nghiệm, trong thất bại, tuổi trẻ Việt Nam đă và đang mạnh dạn đi tới tương lai.
Tuổi trẻ Việt Nam trong sáng hội nhập vào xă hội với niềm tinh vững mạnh cho tương lai, không mặc cảm, không vướng bận quá khứ, không có những rào cản, vết hằn từ các oan nghiệt của lịch sử như các tuổi cha anh, không ràng buộc vào những thành kiến bảo thủ và ư tưởng cực đoan. Với tinh thần dân chủ cao đă được un đúc do học tập và kinh nghiệm trong cuộc sống hàng ngày, tuổi trẻ càng cho chúng ta thêm niềm tin khi dự phóng về tương lai.
Thưa Quư Vị,
Có lẽ chúng ta không quên rằng quá tŕnh tiến lên dân chủ của con người là do kết quả của bao thế hệ, kéo dài hàng bao thế kỷ: Những hiện tượng phân hóa trong cộng đồng ở hải ngoại, những h́nh ảnh tiêu cực thường thấy ở quốc nội...chỉ là một giai đoạn chuyển tiếp, giai đoạn lột xác của một thế hệ mới để rồi hội nhập vào một xă hội trong đó mọi người đều b́nh đẳng. Để đến hôm nay, tự do cá nhân được mọi người trong chúng ta tương đối tôn trọng trong tinh thần tương kính.
Từ hơn 25 thế kỷ trước, khái niệm tự do cá nhân mà chúng ta đang hưởng đă được manh nha ở Athens Hy Lạp. Trước đó chưa có xă hội nào nghĩ đến khái niệm công bằng và tự do! Quan niệm xưa lại cho rằng, nếu có tự do, xă hội sẽ đi đến hỗn loạn. Và qua bao nhiêu thế kỷ, tự do cá nhân và trật tự xă hội vẫn được xem như là hai thực thể đối kháng, không thể hiện diện hài ḥa trong cùng một xă hội được. Người Hy lạp 25 thế kỷ trước đă nhận định sáng suốt rằng sự tự do vô giới hạn sẽ kéo theo những biến loạn cho trật tự xă hội. Nhưng cuối cùng cũng chính người Hy Lạp đă tự soi sáng rằng nếu con người có được tự do cá nhân, họ sẽ tự thích ứng và tự chế để ổn định trật tự mà không cần phải có một quyền uy tối thượng để ban bố và tái lập trật tự xă hội. Từ đó, trong việc hành xử quyền tự do cá nhân, cung cách tự chế của người Hy Lạp lên rất cao. Và thành phố Athens đă là căn cứ địa đầu tiên cho nền tự do trên thế giới, trong đó mọi cá nhân đều được tham gia vào guồng máy của chính phủ từ anh nông dân đến kẻ chăn chiên lẫn các thương gia, phú hào... Pericles đă thốt lên câu nói bất hũ Mọi cá nhân đều đáng được tin cậy (The individual can be trusted). Ngày nay, Đức Dalai Dama, trong diễn văn chào mừng thiên niên kỷ mới đă chia sẻ, tin tưởng và tôn vinh tuổi trẻ trong việc xây dựng và tái lập trật tự xă hội cho tương lai. Với kiến thức thu thập được từ những kinh nghiệm về xây dựng và hủy diệt của các bậc cha anh, cộng thêm niềm tự tin, tính cả quyết cùng nhận thức hướng thượng, tuổi trẻ sẽ biến cải xă hội tương lai thành một môi trường hạnh phúc hơn, ḥa b́nh hơn trong đó con người sống hài ḥa với nhau hơn.
Thưa Quư Vị,
Để kết luận, tôi thấy tuổi trẻ Việt Nam, hậu duệ Vua Quang Trung, ở hải ngoại và quốc nội đă trưởng thành và đang mạnh dạn đi vào cuộc hành tŕnh mới làm cho xă hội Việt Nam ngày càng tốt thêm. Trong tiến tŕnh dân chủ hóa tư tưởng và xă hội...dĩ nhiên tuổi trẻ cũng sẽ gặp phải muôn vàn cản ngại, thất bại v́ thiếu kinh nghiệm. Nhưng những điều đó sẽ không làm tuổi trẻ chùng bước mà trái lại các rào cản trên chỉ là những thử thách ban đầu. Với cung cách tiếp cận lạc quan, tầm nh́n rộng mỡ và hướng về tương lai, chắc chắn tuổi trẻ có đủ tiềm năng và khả năng để tái lập một xă hội Việt Nam trong đó con người hành xử với nhau với tâm an b́nh, từ bi và nhân bản hơn.
Vậy, câu hỏi tương lai Việt Nam 30 năm sau cuộc chiến đă được tôi trả lời bằng cái nh́n tích cực hướng về tương lai và rất tin tưởng vào Tuổi Trẻ Việt Nam sẽ làm được việc. Và tinh thần chiến đấu liên tục của Hoàng Đế Quang Trung đă thấm vào tâm thức của tuổi trẻ, và tuổi trẻ hôm nay không c̣n ở thế thụ động nữa mà ở thế tấn công. Đó là đánh cường quyền, xây dựng đất nước.
Tuổi trẻ Việt Nam đang đi tới với tinh thần Quang Trung như thế, chắc chắn chúng ta sẽ có ngày trở lại Quê Hương Việt Nam.
Hy vọng là tôi không lạc quan quá đáng?
Mai Thanh Truyết
Tết Bính Tuất, 2006