Vaøi yù kieán taûn maïn veà baõo luït ôû Vieät Nam
I. Taûn maïn:
Chæ coøn gaàn 2 thaùng nöõa laø nhaân loaïi seõ ñoùn chaøo naêm 2000 vôùi nhöõng leã
hoäi töng böøng nhaát maø bao nhieâu ngöôøi ñang roän ròp chuaån bò toå chöùc quy moâ
to lôùn chöa töøng thaáy. Theá maø ôû Vieät Nam queâ toâi laïi chìm trong baõo luït lôùn
nhaát theá kyûvôùi nhöõng maát maùt ngaøy caøng taêng leân cho ngöôøi daân ngheøo ôû
mieàn Trung Vieät Nam. Môùi 2 naêm tröôùc ñaây, vaøo ñeâm 2 raïng saùng 3/11/97,
côn baõo soá 5 (coøn mang teân Linda) ñaõ aäp vaøo taøn phaù caùc tænh ven bieån Nam
Vieät vaø cöïc Nam Trung Vieät, khieán 445 ngöôøi cheát, 3.406 ngöôøi maát tích, 857
ngöôøi bò thöông, thieät haïi vaät chaát leân treân 5569 tæ ñoàng Vieät Nam(theo thoáng
keâ chính thöùc cuûa Nhaø Nöôùc). Baõo luït naêm nay (tính ñeán ngaøy 7/11/99) ñaõ
gaây thieät haïi treân 718 tyû ñoàng Vieät Nam, 522 ngöôøi cheát, 95 ngöôøi maát tích,
18 ngöôøi bò thöông, 604.204 nhaø ñoå troâi, 5723 lôùp hoïc vaø 1746 beänh xaù hö
saäp, 63.226 ha ruoäng luùa ngaäp uùng, 115 caàu coáng saäp troâi,etc... (baùo Thanh
Nieân, 7/11/99).
Moïi ngöôøi, trong laãn ngoaøi nöôùc, ñoå xoâ quyeân goùp cöùu trôï trong tinh thaàn "Laù
laønh ñuøm laù raùch" khaån caáp thaät ñaùng khen vaø caûm ñoäng. Moät baïn treû chôït
hoûi toâi: "Taïi sao naêm naøo nöôùc mình cuõng bò baõo luït vaäy haû anh ? Coù caùch
naøo ngaên ngöøa hay haïn cheá taùc haïi veà ngöôøi vaø taøi saûn do baõo luïtgaây ra
khoâng ?" Caâu hoûi cuûa baïn ñoù khieán toâi suy nghó thaät nhieàu. Toâi cuõng muoán
caàu Trôøi Phaät sao cho ngöôøi Vieät Nam chuùng toâi tìm ra lôøi giaûi ñeå thay vì cöù
ñi quyeân goùp cöùu trôï thì chuùng toâi coù theå laøm caùch naøo ñoù ñeå döï phoøng vaø
haïn cheá toái ña taùc haïi cuûa nhöõng thieân tai naøy. Vieät Nam ñaõ coù bieát bao
chuyeân vieân taøi gioûi, löøng danh, toát nghieäp töø nhieàu tröôøng ñaïi hoïc noåi tieáng
cuûa theá giôùi nhöng sao khoâng coù ai nghó ñeán vaán ñeà naøy nhæ ? Coù leõ vì khoâng
ñem laïi nhieàu tieàn baïc, danh lôïi... neân chöa coù ai chòu quan taâm nghieân cöùu
chaêng ? Coù leõ vì coù nhieàu ñeà taøi "vó ñaïi" hôn neân caùc nhaø baùc hoïc Vieät Nam
khoâng theøm ñoaùi hoaøi ñeán vaán ñeà naøy chaêng ? Hay vì Vieät Nam khoâng coù
khaû naêng chuyeân moân trong laõnh vöïc naøy, khoâng ñuû khaû naêng taøi chaùnh,
phöông tieän laãn kinh nghieäm xöû lyù(?) treân phaïm vi vi moâ laãn vó moâ? Theá laø
ñoàng baøo cuûa chuùng ta cöù phaûi ngaäm nguøi haùt maõi ñieäp khuùc : "Trôøi haønh
côn luït moãi naêm..."
Trong phaïm vi hieåu bieát raát haïn heïp cuûa mình, toâi xin pheùp ñöôïc trình baøy
ñoâi ñieàu vôùi ngöôøi baïn treû veà chuyeän baõo luït ôû nöôùc ta.
Xeùt veà vò trí ñòa lyù thì Vieät Nam naèm trong vuøng aùp thaáp nhieät ñôùi neân beân
caïnh löôïng möa lôùn haøng naêm, nöôùc ta coøn nhaän theâm raát nhieàu nöôùc töø
nhöõng côn baõo nhieät ñôùi maø trung taâm baõo (coøn goïi laø "maét baõo") thöôøng
naèm trong vuøng bieån Phi Luaät Taân. Hình theå nöôùc ta tuy traûi daøi treân nhieàu vó
ñoä nhöng raát heïp veà beà ngang (nhaát laø vuøng Trung Vieät) vôùi ñoài nuùi coù ñoä
doác cao neân nöôùc seõ truùt thaúng xuoáng vuøng ñoàng baèng ven bieån, deã taïo ra luõ
luït lôùn vôùi nhöõng traän cuoàng löu khuûng khieáp taøn phaù döõ doäi hôn neáu nhö ñoài
nuùi trô truïi, khoâng coøn röøng caây keàm haõm söùc nöôùc, hay khoâng coù keânh ñaøo
thoaùt luõ. Chính naïn phaù röøng böøa baõi ñaõ goùp phaàn taêng theâm taùc haïi cuûa baõo
luït. Bao nhieâu keânh ñaøo töø nhöõng coâng taùc thuûy lôïi khoâng ñöôïc nghieân cöùu
kyõ löôõng, tuøy tieän, voâ toå chöùc trong nhöõng naêm ñaàu sau 30/4/75 cuõng goùp
phaàn hoå trôï theâm cho luõ luït, ngaäp maën vaø phaù hoaïi moâi sinh. Laø moät nöôùc
ngheøo, daân ñoâng maø laõnh ñaïo laïi thieáu saùng suoát thì haäu quaû cuûa thieân tai
khoâng nhöõng khoâng ñöôïc döï phoøng nhaèm haïn cheá taùc haïi maø coøn gia troïng
theâm nhieàu hôn khi caùc quan chöùc ñòa phöông laãn trung öông heát söùc voâ traùch
nhieäm, coi thöôøng maïng soáng nhaân daân vaø taøi saûn cuûa hoï, thaäm chí "thöøa
nöôùc ñuïc thaû caâu" nhaèm töï tö töï lôïi chöù khoâng taän taâm taän söùc cöùu daân.
Thaùng 11/97, toâi coù maët taïi Vieät Nam sau côn baõo soá 5. Nhöõng nhoùm cöùu trôï
töï nguyeän cuûa baø con trong nöôùc ñaõ toû ra heát söùc soát saêùng, naêng ñoäng, coù
hieäu quaû hôn laø nhöõng toå chöùc chính quyeàn hay quoác teá (cuï theå laøHoäi Hoàng
Thaäp Töï). Hoï laø nhöõng thanh nieân, sinh vieân, hoïc sinh, coâng nhaân, giaùo
chöùc...; giaø, treû, nam, nöõ...; thuoäc nhieàu toân giaùo khaùc nhau nhöng cuøng caät
löïc laøm vieäc töø thieän, coù maët töùc thôøi, baát keå gian nan, nguy hieåm, ñeán vôùi
naïn nhaân baèng taám loøng vaø chæ coù "cho" chöù khoâng ñoøi hoûi hay möu ñoà gì
caû. Toâi thaät söï khaâm phuïc hoï töø nhöõng ngaøy thaùng ñoù. Toâi cuõng ñaõ nghe moät
anh baïn KTS thao thao veà nhöõng moâ hình tröôøng hoïc vaø nhaø daân duïng thieát
keá nhaèm haïn cheá taùc haïi cuûa baõo töø kinh nghieäm moät vaøi nöôùc AÙ Chaâu khaùc
vaø caû mieàn Nam Vieät Nam tröôùc ñaây. Toâi coù hoûi anh: Taïi sao anh khoâng vieát
vaø trình baøy laïi cho chính quyeàn bieát ñeå daân ñöôïc nhôø ? Anh cöôøi maø laéc ñaàu
nguaày nguaäy. Töø ñoù, toâi trôû veà tìm taøi lieäu tham khaûo trong caùc thö vieän, tìm
taøi lieäu treân maïng (search treân net) vaø hình thaønh moät soá khaùi nieäm böôùc ñaàu
cho ñeà taøi naøy. Tuy nhieân toâi caàn ñöôïc goùp yù, söûa chöõa, boå tuùc theâm töø
nhöõng ngöôøi coù kinh nghieäm vaø hieåu bieát hôn trong laõnh vöïc naøy. Xin ñöôïc
trình baøy hoâm nay nhö laø phaùc thaûo cho vieäc thieát keá nhaø & tröôøng hoïc ôû
vuøng thöôøng bò baõo nhö Vieät Nam chuùng ta.
Tröôùc heát phaûi tìm hieåu nguyeân nhaân vaø taàm hoaït ñoäng cuûa baõo vì coù hieåu roõ
baõo thì môùi coù theå döï phoøng höõu hieäu vaø coù theå giaûm toái ña taùc haïi do baõo
gaây ra. Traùch nhieäm nghieân cöùu ñoù thuoäc veà Trung taâm Khí Töôïng & Thuûy
Vaên nhöng roõ raøng laø khaû naêng thoâng tin veà vieäc phoøng baõo cuûa Vieät Nam
haõy coøn quaù keùm hieäu quaû, neáu khoâng muoán noùi laø töø treân xuoáng döôùi ñeàu
coi thöôøng coâng taùc thoâng tin & döï baùo khí töôïng -thuûy vaên - phoøng baõo luït.
Ñaây laø vaán ñeà caàn caûi thieän tröôùc nhaát. Daân Vieät Nam soáng trong baõo luït
baáy laâu nay nhöng kinh nghieäm ñaõ khoâng ñöôïc ruùt tæa thaønh baøi hoïc ñeå öùng
duïng trong coâng taùc phoøng baõo luït vaø caáp cöùu sao cho kòp thôøi, hieäu quaû vaø
cuõng khoâng heà thaáy ai nghieân cöùu ñeå ñeà ra bieän phaùp naøo khaû dó khaù hôn
nhaèm traùnh bôùt ñi vieäc laäp ñi laäp laïi maõi moät thaûm kòch bi ñaùt dieãn ra haøng
naêm nhö vaäy. Ngay nhö caùc nhaø ñòa lyù ñòa chaát ñaõ veõ ñöôïc watershed vaø
ñöôøng nöôùc traøn (keå caû cuoàng löu) töø treân nuùi ñoå xuoáng nhöng khoâng thaáy
öùng duïng vaøo vieäc quy hoaïch sao cho cö daân nhöõng ñòa phöông ñoù traùnh
ñöôïc luõ luït ? Lyù thuyeát ñaõ khoâng ñöôïc öùng duïng höõu hieäu vaøo ñôøi soáng duø
nhaø tröôøng luoân keâu goïi hoïc sinh raèng "hoïc phaûi ñi ñoâi vôùi haønh" ?!? Khoâng
theå ñoå thöøa cho vieäc thieáu huït ngaân saùch maõi ñöôïc khi maø soá tieàn duøng vaøo
cöùu trôï vaø nhöõng thieät haïi nhaân maïng laãn taøi saûn haøng naêm ñaõ leân quaù cao.
Ñaõ ñeán luùc nghieâm chænh ruùt tæa kinh nghieäm, nghieân cöùu thaät khoa hoïc vaán
ñeà ñeà phoøng baõo luït nhö moät quoác saùch vaø kòp thôøi phoå bieán roäng raõi ñeå giaùo
duïc daân chuùng. Chuyeän dung tuùng cho boïn phaù röøng buoân goã laäu ñaõ quaù roõ
raøng neân chính nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo caáp cao nhaát phaûi coù caâu traû lôøi oån
thoûa cho nhöõng gia ñình naïn nhaân baõo luït, cuï theå laø nhöõng chính saùch trieät ñeå
vaø nhaát quaùn trong vieäc baûo veä röøng ñaàu nguoàn, röøng nguyeân sinh, baûo veä
moâi sinh vaø thaûm thöïc vaät hieän höõu. Khoâng theå vì daân ngheøo ñoùi maø laøm ngô
cho nhöõng keû laøm baäy cöù taùi phaïm chính saùch veà röøng. Vieäc phuû xanh kín
maët ñaát nhaèm choáng xoùi moøn (erosion control) vaãn chöa ñöôïc quan taâm ñuùng
möùc, nhaát laø vuøng ñoài nuùi, ven bieån, doïc theo caùc quoác loä neân nhieàu ñòa
phöông vaãn coi chuyeän ñaát chuoài (land slides), ñaát lôû, ñaát suïp... vaãn laø
"chuyeän khoâng coù gì aàm ó" ñeå phaûi troàng caây coû phuû xanh maët ñaát, nhaát laø
nhöõng nôi doác ñöùng (2:1 hay 1:1); chæ ñeán khi nöôùc chaûy traøn cuoàn cuoän gaây
ra thaûm hoïa thì laïi la laøng ñeå xin cöùu trôï ! Töø ñoù phaûi neâu caâu hoûi: vai troø vaø
traùch nhieäm cuûa trí thöùc, caùc chuyeân vieân KHKT Vieät Nam trong vaán ñeà
naøy. Hoï ñaõ laøm gì ? ñaõ nghieân cöùu vaø ruùt ra kinh nghieäm gì ñeå cöùu daân ? Hoï
khoâng theå cöù khoanh tay ñoå toäi cho Thieân Tai hay nöôùc ngheøo, khoâng phöông
tieän vaø kinh nghieäm xöû lyù ñuùng möùc. Chính quyeàn neân chaám döùt ngay loái
"quaûn lyù" heát söùc oâm ñoàm, bao bieän trong vieäc thu gom, phaân phaùt caùc phaåm
vaät cöùu trôï, nhaát laø phaûi xöû lyù kyû luaät nghieâm khaéc vieäc moät soá "saâu moït" coá
tình "aên baån" vaø caû moät soá quan chöùc ñòa phöông coá tình caûn trôû, gaây khoù
khaên cho caùc ñoaøn cöùu trôï trong thôøi ñieåm khaån caáp. Haõy huy doäng söùc daân
ñeå cöùu daân !
Vaán ñeà phoøng baõo luït vaø cöùu caáp phaûi laø chuyeän chung cuûa nhieàu cô quan
keát hôïp ñoàng boä thì khaû naêng hoaït ñoäng môùi coù theå höõu hieäu. Cho neân caàn
coù Ban Chæ Ñaïo Trung Öông hoaït ñoäng coù keá hoaïch, toå chöùc chaët cheõ, phoái
hôïp nhòp nhaøng, theo doõi saùt sao moïi dieãn bieán phöùc taïp chöù khoâng theå ñeå
maëc ñòa phöông tuøy tieän, linh ñoäng öùng phoù. Chính töø söï kieän baõo soá 5/ Linda
naêm 97, toâi cöù nghó Vieät Nam ñaõ ruùt ñöôïc nhöõng baøi hoïc quyù giaù nhöng trong
côn "hoàng thuûy theá kyû" naêm nay, döôøng nhö vaãn chöa khaù hôn laø bao ? Vôùi
thieân tai nhö baõo luït, caùi approach thích hôïp nhaát laø ñeà ra nhöõng bieän phaùp
ñeå "ñoái phoù" vaø "döï phoøng" kòp thôøi, khoâng phaûi laø "choáng" vì khoâng coù
caùch naøo ñeå choáng laïi thieân tai caû! (duø cho laø Myõ, Nga, Nhaät, Taøu... cuõng
ñaønh boù tay chòu traän thoi !) Muïc ñích cuûa caùc bieän phaùp naày chính laø ñeå
giaûm thieåu thieät haïi veà sinh maïng vaø taøi saûn, döï phoøng nhöõng bieän phaùp cöùu
trôï sau ñoù cho höõu hieäu, caáp thôøi. Coù nhieàu bieän phaùp töø deã ñeán khoù, töø ít toán
keùm ñeán toán keùm raát nhieàu nhöng vôùi mieàn Trung Vieät thì ít ra cuõng phaûi bao
goàm nhöõng ñieåm nhö sau:
a. Thieát laäp moät Trung Taâm Tieân Ñoaùn Baõo Luït (nôi thích hôïp nhaát coù leõ laø
Ñaø Naüng) vôùi duïng cuï thích hôïp ñeå coù theå toái thieåu theo doõi vaø thoâng baùo
kòp thôøi ñöôøng di chuyeån, cöôøng ñoä baõo, vaø öôùc tính löôïng nöôùc möa(Neáu
öôùc tính ñöôïc möïc nöôùc luït thì caøng hay). Ñoøi hoûi phöông tieän, trang thieát bò
hieän ñaïi vaø chuyeân vieân ñöôïc tu nghieäp haøng naêm.
b. Thieát laäp nhöõng Trung Taâm Taïm Truù An Toaøn, nhaát laø ôû caùc tænh mieàn
Trung, ñöông nhieân laø ôû choå cao vaø chaéc chaén, ñeå khi ñöôïc thoâng baùo, ñoàng
baøo coù theå taäp trung ñeán nhöõng ñòa ñieåm ñoù. Nhöõng Trung Taâm naày phaûi coù
ñuû phöông tieän (thöïc phaåm, nöôùc uoáng, thuoác men, veä sinh,...) ñeå phuïc vuï cho
ñoàng baøo trong moät thôøi gian aán ñònh. Ñoøi hoûi khaû naêng taøi chaùnh, phöông
tieän vaø quaûn lyù toát (toå chöùc chaët cheõ, caùn boä khoâng tham nhuõng, coù loøng vì
daân).
c. Thieát laäp moät keá hoaïch khaån caáp (emergency plan) ñeå coù theå kòp thôøi
thoâng baùo cho ñoàng baøo vuøng bò baõo luït ñe doïa, cung caáp phöông tieän
chuyeân chôû ñoàng baøo ñeán caùc Trung Taâm Taïm Truù An Toaøn, vaø caáp cöùu
ñoàng baøo coøn keït laïi trong caùc vuøng bò thieân tai. Ñoøi hoûi söï keát hôïp vôùi quaân
ñoäi, coâng an vaø boä giao thoâng vaän taûi cuøng nhieàu cô quan khaùc hoå trôï.
d. Thuùc ñaåy vieäc xaây caát nhaø trong vuøng thöôøng bò baõo luït coù söùc chòu ñöïng
cao qua vieäc khuyeán khích hoaëc aán ñònh caùc quy caùch veà xaây caát (building
codes) vaø duøng vaät lieäu naëng nhö beâ toâng, ngoùi moùc,v.v... (xin xem phaàn 2:
quy hoaïch & xaây döïng vuøng baõo).
e. Quy hoaïch vieäc söû duïng ñaát ñai (land uses), aán ñònh caùc vuøng luït
(floodplains) vaø giaûm thieåu vieäc xaây caát khu gia cö vaø nhöõng khu kyõ ngheä coù
giaù trò cao trong nhöõng vuøng deã bò luït loäi. (xin xem phaàn 2: quy hoaïch & xaây
döïng vuøng baõo).
f. Nghieân cöùu thuûy hoïc cuûa löu vöïc (Coâng vieäc naày laø cuûa chuyeân vieân thuûy
hoïc (hydrologist) chöù khoâng phaûi cuûa caùc nhaø ñòa lyù ñòa chaát). Ban haønh caùc
bieän phaùp caên baûn nhö baûo veä röøng vaø phuû xanh maët ñaát. Neáu coù theå ñöôïc,
xaây ñaäp ña duïng maø kieåm soaùt vaø ñieàu hoøa luït laø muïc ñích chính. Neáu caàn,
xaây caùc heä thoáng ñeâ vaø ñöôøng thoaùt nöôùc.
II. Veà Quy Hoaïch & Xaây Döïng cho vuøng bò baõo thöôøng xuyeân:
Töïu trung vaøo 3 ñieåm chính laø :
n Phaûi löu yù ñeán vò trí ñòa lyù, ñòa hình vaø caùc yeáu toá thöïc ñòa (site analysis),
chaúng haïn: nhaän daïng ñaày ñuû ñòa hình ñòa phöông (ñoä cao, ñoä doác cuûa ñoài
nuùi, khoaûng caùch tôùi bieån / soâng, nôi naøo coù theå truù baõo traùnh luït khi höõu söï,
etc.). Caùc nhaø quy hoaïch & xaây döïng cuûa chính quyeàn khoâng theå khoâng nghó
ñeán vieäc phaûi choïn vò trí traùnh baõo luït toát nhaát khi quy hoaïch caùc khu daân cö
(residential), khu haønh chaùnh (civic center),v.v... vaø löôïng ñònh khaû naêng aûnh
höôûng tôùi coâng trình (ñòa hình aûnh höôûng nhö theá naøo vaø ngöôïc laïi, ñoä cao
ngaäp luït/ möùc nöôùc toái ña coù theå daâng leân, nhöõng caây coái quanh vuøng seõ taêng
tröôûng vaø aûnh höôûng ra sao ñeán coâng trình vaø ngöôïc laïi; khoâng theå queân
micro-turbulence vôùi taùc ñoäng cuûa gioù vaø luït neáu gaàn soâng hay ñoàng troáng,
etc...) ra sao tröôùc khi caáp pheùp xaây döïng. Ngay caû kieán truùc caûnh quan
(landscape architecture) cuõng laø yeáu toá quan troïng: choïn löïa caây troàng coù söùc
chòu ñöïng cao (khoâng deã gaõy ñoå), neân tæa (trimming) caây lôùn tröôùc muøa möa
baõo, nghieân cöùu ñòa hình ñeå coù theå taïo daùng (xaây uï ñaát vaø töôøng chaén/
retaining wall hay soundwall, troàng caây coû, laøm heä thoáng thoaùt nöôùc /
drainage system...) sao cho vöøa haïn cheá xoùi lôû maët ñaát, vöøa haïn cheá gioù baõo,
vöøa thoaùt nöôùc deã daøng, vöøa taïo theâm nôi traùnh baõo luït laïi vöøa laøm ñeïp theâm
caûnh quan.
n Phaûi thieát keá & keát caáu vaät lieäu xaây caát sao cho phuø hôïp nhaát, nhaát laø
töôøng vaø maùi chöù moùng (footings & foundation) phuï thuoäc vaøo caáu taïo ñòa
chaát (soil) cuûa khu vöïc, chöa keå nhaø ngheøo thì laïi caøng ñôn giaûn. Theo toâi,
neân thieát keá vaø keát caáu ñôn giaûn toái ña, vöøa phuø hôïp toång theå (integrity), vöøa
an toaøn. Caàn löu yù 4 ñieåm chính sau ñaây:
1. Xem xeùt kyõ nhöõng kieåu daùng nhaø naøo coù theå chaáp nhaän cho vuøng baõo luït
thöôøng xuyeân ? Thieát keá maët caét (section) sao cho löïc phaân boá ñeàu treân toaøn
boä maùi, haïn cheá aûnh höôûng cuûa micro-turbulence haàu traùnh gaây tai naïn khi
baõo luït, gioù lôùn. Tính cho kyõ caùc coät choáng, caùc nhòp lôùn & caùc phaàn conson,
khoaûng caùch (span) giöõa keøo, coät, xaø treân maùi (span caøng gaàn nhau caøng
vöõng chaéc). Vaät lieäu phaûi ñöôïc choïn löïa kyõ ñeå vöøa chòu aåm, choáng thaám
thaáu, vöøa chòu taùc ñoäng cuûa gaïch vôõ, caây ngaõ... Maùi vaø töôøng laø phaàn ñaùng
löu yù nhaát, nhaát laø nhöõng nôi chòu aùp löïc cao. Loaïi shear wall ôû Myõ coù theå
duøng cho Vieät Nam. Chuû yeáu laø giaèng sao cho töôøng, traàn, maùi vaø vaùch ngaên
ñuû chòu söùc gioù cao, nöôùc ñoå xoái xaû lieân tuïc... laø baøi toaùn khoù cho nhaø ngheøo
!
2. Neàn moùng & coát saøn (footing, foundation & framing) laø vieäc khôûi ñaàu cho
xaây caát neân phaûi baét tay tröôùc vaøo vieäc nghieân cöùu ñòa hình & ñòa chaát (soil
test/ geotechnical services), xaùc ñònh loaïi ñaát hieän höõu ñeå neáu caàn thì phaûi
neùn ñaát (compaction) vaø xöû lyù thích hôïp qua erosion control chaúng haïn. Tìm
hieåu lòch söû ngaäp luït ñeå choïn coát (coát 1,2,3 hay hôn nöõa, tuøy möùc ñoä ngaäp luït
töøng nôi ñeå tính möùc ngaäp cho coát saøn, söùc gioù& ñoäng ñaát sao cho phuø hôïp
hôn vôùi thieát keá & keát caáu). Khoâng theå queân laø ñaát seùt daõn nôû (expansive
clay) seõ gaây hoïa khi luõ luït neáu moùng khoâng laøm ñuùng; hay nhö vieäc tính toaùn
heä thoáng keát caáu coät & daàm löôùi ñeå taïo ñoä cöùng caàn thieát cho caùc coâng trình
vuøng gioù baõo, luõ luït. Ñöøng queân tay ngheà thôï vaø löông taâm nhaø thaàu laø
nhöõng ñieàu khoâng theå coi thöôøng khi thi coâng.
3. Toång theå phaûi ñöôïc saép xeáp hôïp lyù sao cho gioù thoâng thoaùng chöù khoâng
nhaát thieát phaûi "gia coá keát caáu" (structural reinforcement) nhöng coát loõi laø
taêng an toaøn neân moïi saép xeáp khoâng gian (spaces) beân trong phaûi phuø hôïp
keát caáu vaø ngöôïc laïi. Ví duï, töôøng löûng (khoâng leân tôùi traàn/ ceiling, maùi/ roof)
neân ñuû cöùng ñeå chòu löïc chöù khoâng chæ ñeå trang trí hay laø vaùch ngaên maø thoâi.
Caùc khoaûng môû (openings) nhö cöûa soå(window), cöûa ñi (door) phaûi ñöôïc choïn
löïa veà kích thöôùc, troïng taûi vaø thieát keá (loaïi cöûa, khung vaø moái lieân keát vôùi
töôøng) sao cho phuø hôïp vôùi töøng vuøng( gaàn bieån hay treân nuùi cao coù nhieàu
gioù lôùn, möa nhieàu ), chaúng haïn: cöûa soå môû lôùn ñeå ngaém caûnh(view points)
vaø laáy aùnh saùng laø toát nhöng khi gioù baõo thì phaûi giaûi quyeát theá naøo cho an
toaøn ? Coù neân duøng cöûa chôùp hay laïi cöûa truyeàn thoáng xöa nay vaãn duøng ?
Thaåm myõ nhöng phaûi an toaøn. Ñöøng queân chi phí phaûi thaät thaáp vì Vieät Nam
laø moät nöôùc ngheøo, daân khoâng ñuû aên thì ñöøng tính toaùn qua xa vôøi !
4. Quy caùch (Building codes, specifications & standards, city ordinances,
etc...): Chính quyeàn (Boä xaây döïng, coâng chaùnh vaø caùc hoäi kyõ sö, kieán truùc sö)
phaûi caäp nhaät hoùa (updating) taát caû quy caùch xaây döïng moät caùch chi tieát, cuï
theå taát caû quy ñònh, quy caùch xaây döïng cho daân duïng laãn coâng coäng thaät chaët
cheõ ñeå buoäc taát caû moïi ngöôøi (nhaát laø thaàu & thôï xaây) phaûi theo ñuùng quy
caùch, quy ñònh nhaèm baûo ñaûm an toaøn toái thieåu cho moïi ngöôøi. Taát caû vaên
baûn, taøi lieäu höôùng daãn caàn phoå bieán roäng raõi (thö vieän, tröôøng hoïc, heä thoáng
truyeàn thoâng baùo chí...), giaûi thích roõ raøng, caën keû ñeå moïi ngöôøi am töôøng vaø
tuaân haønh trieät ñeå. Xöû lyù nghieâm ngaët moïi sai phaïm do coá tình nhöng cuõng
phaûi nghieâm chænh hoïc hoûi kinh nghieäm töø nhöõng baøi hoïc quyù giaù naøy ñeå
traùnh taùi phaïm. Kieåm tra xaây caát laø moät coâng vieäc khoâng theå qua loa, töø caùc
moái noái (connection) vôùi ñuû loaïi ñinh, vít, buø lon, keo daùn..., söû duïng vaät lieäu
naøo laø ñuùng, ñoä daøy vaø ñoä doác naøo chaáp nhaän ñöôïc ? Danh muïc kieåm tra
phaûi ñöôïc soaïn thaûo vaø in ñaày ñuû cho thanh tra (inspector) ñeå baûo ñaûm vieäc
thi coâng ñuùng nhöõng quy ñònh caàn thieát maø khoâng phaûi Myõ môùi laøm ñöôïc maø
nöôùc ngheøo nhö Vieät Nam thì cöù ...qua loa !
n Phaûi löu yù ñeán erosion control ôû nhöõng khu vöïc ñoài nuùi, ven bieån(nhaát laø
khu doác cao, döïng ñöùng, trô truïi, ñaát seùt daõn nôû cao/ expansive clay); coá gaéng
phuû kín maët ñaát baèng caùc loaïi thaûm thöïc vaät, thaäm chí duøng baõ thöïc vaät
(mulch-khoâng phaûi compost), traûi ñaù (rock blanket), hay cöù ñeå hoa coû daïi
(wild flowers thì toát hôn) phuû kín maët ñaát. Caàn khuyeán khích vieäc ñaép bôø
bao, troàng döøa, phi lao, döông lieãu... ven bieån, caàn khuyeán khích vieäc xaây
töôøng chaén (retaining wall, soundwall...) khi khaû naêng taøi chính cho pheùp. Taát
caû phaûi ñöôïc quy hoaïch vaø thieát keá ñuùng quy caùch, tieâu chuaån(standards),
phaûi giôùi thieäu roäng raõi cho daân bieát caùc phöông thöùc phoøng baõo luït sao cho
kòp thôøi vaø höõu hieäu baèng moïi hình thöùc thoâng tin tuyeân truyeàn. Khoù khaên
nhaát laø quy hoaïch sao cho daân traùnh ñöôïc phaàn naøo taùc haïi cuûa baõo luït maø
khoâng aûnh höôûng ñeán phaùt trieån chung vaø söï oån ñònh cuûa ngöôøi daân ñòa
phöông chöù thieát keá khoâng phaûi laø khoù. Do ñoù, khoâng theå coi nheï coâng taùc
quy hoaïch, nhaát laø nhöõng vuøng bò baõo luït thöôøng xuyeân nhö mieàn Trung.
Vieäc giaûm thieåu thieät haïi veà nhaø cöûa vaø caùc kieán truùc khaùc do luït gaây ra thì
khoâng ñôn giaûn nhö baõo. Cho duø coù xaây caát kieân coá ñeán ñaâu thì söùc nöôùc
cuõng coù theå taøn phaù. Cho neân, caùch toát nhaát laø duøng quy hoaïch söû duïng ñaát
ñeå haïn cheá ñeán möùc toái ña vieäc xaây caát trong caùc vuøng luït (floodplains). Neáu
khoâng, thì caàn phaûi coù moät heä thoáng hoà chöùa nöôùc vaø ñeâ ñieàu thaät kieân coá ñeå
baûo veä. ÔÛ ñaây, benefits/costs ratio laø yeáu toá quyeát ñònh, vaø ñöông nhieân phaûi
tính caû tangible and intangible benefits.
Xin löu yù baøi vieát naøy chæ coù tính caùch gôïi yù, chöa haún laø giaûi phaùp toát nhaát
hay khaû thi nhaát vì chính ngöôøi ñòa phöông môùi am töôøng ñaày ñuû nhöõng ñieàu
kieän, yeáu toá & nhaân toá khaùch quan aûnh höôûng ñeán quy hoaïch, kieán truùc, xaây
döïng... Ao öôùc lôùn nhaát cuûa toâi laø phoå thoâng hoùa moïi phöông thöùc xaây caát ,
caáp cöùu vaø caùc bieän phaùp phoøng baõo luït caên baûn nhaát ñeán moïi ngöôøi daân,
nhaát laø vuøng bò baõo luït thöôøng xuyeân ñeå hoï coù theå töï cöùu giuùp chính hoï khi
nguy bieán - nhö laønhöõng kieán thöùc khoa hoïc thöôøng thöùc cô baûn. Cöùu trôï laø
giaûi phaùp caáp thôøi nhaèm xoa dòu nhöõng maát maùt do thieân tai nhöng vaán ñeà
quan troïng hôn laø tìm bieän phaùp haïn cheá taùc haïi, nhö cha oâng ta ñaõ khoå coâng
ñaép ñeâ doïc soâng Hoàng choáng luõ luït khi xöa. Ñoù laø chuyeän maø chính quyeàn
phaûi laøm. Töø nhöõng kinh nghieäm ñau thöông baáy laâu nay daân ta vaãn chòu, hy
voïng chuùng ta seõ tìm ñöôc bieän phaùp khaéc phuïc coù tính caùch laâu daøi hôn ñeå
ñoàng baøo mình ñôõ khoå vaø traùnh ñöôïc nhöõng maát maùt to lôùn. Traùch nhieäm cuûa
chính quyeàn vaø trí thöùc Vieät Nam laø sôùm coù caâu traû lôøi cho vaán ñeà phoøng
baõo luït sao cho höõu hieäu hôn chöù khoâng chæ laø cöùu trôï!
Nguyeãn Ñaït (11/99)