Rác, xử lý rác và môi sinh

 

KTS Nguyễn Đạt

Rác là một trong những vấn đề của Saigon trong tháng 7/94 vừa qua khi mà người dân địa phương (xã Đông Thạnh, quận Hóc Môn) phản đối việc thành phố chứa rác ở đây bởi lẽ bãi rác này đã cao như núi, xông mùi hôi thối và gây ô nhiễm nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khoẻ và đời sống dân cư vùng này.

 

Sự việc này khiến tôi nhớ lại lúc tôi hoc lớp Regenerative and Sustainable Studies vào mùa thu năm 1993, một lớp bắt buộc phải lấy để hoàn tất chương trình học của mình. Phụ trách lớp này là KTS. J. Lyle rất nổi tiếng về bảo vệ môi sinh và ...”đì” học trò.  Mỗi tuần chúng tôi phải làm một đề tài nghiên cứu (research) và thuyết trình (presentation) , chú trọng đến việc “rút kinh nghiệm” và tìm phương hướng giải quyết có tính ứng dụng khả thi cho ngành mình trong tương lai.  Tuy vất vả với ông thật nhưng sau này ra làm việc thì chúng tôi mới hiểu là giới chuyên viên người Mỹ ở cuối thế kỷ này quan tâm nhiều hơn đến môi sinh và tương lai của hành tinh này; đặc biệt là đám học trò đến từ các nước “đang phát triển” như chúng tôi thì học hỏi được rất nhiều điều bổ ích và cũng “chia xẻ” được khá nhiều “kinh nghiệm thực tế” từ chính hoàn cảnh cuộc sống của người dân nước mình. 

Trong 10 tuần, chúng tôi đã có đến “7 món ăn chơi” như sau: các kiểu nhà ở / nơi trú ẩn (shelter) khác nhau trên thế giới qua các thời đại xây với vật liệu địa phương; nước và đời sống; rác và các phế thải; thực phẩm và lương thực; năng lượng và tương lai cuộc sống; không khí và ô nhiễm môi sinh; mối quan hệ giữa con người và tự nhiên (nạn nhân mãn, y tế/ sức khoẻ, bảo vệ môi sinh, sự thay đổi hệ sinh thái...).  Hầu hết các bạn lớp tôi đều tránh nói tới ...rác nên cuối cùng tôi đã có dịp tìm hiểu và thuyết trình về một vấn đề không chút “thơm tho, hấp dẫn” này (cho dù rác cũng là do ta mà ra!).  Nhờ vậy, hôm nay, tôi xin phép được “chia xẻ” chút hiểu biết với các bạn trẻ bên nhà về ...rác, một số cách xử lý rác và ảnh hưởng đến môi trường sống ra sao.  Tuy không thú vị nhưng cũng mong các bạn sẽ quan tâm nhiều hơn đến vấn đề “sạch đẹp” của chính mỗi người, mỗi gia đình, mỗi khu phố, của Saigon và của đất nước chúng ta.

 

Ngay như hầu hết cư dân ở Los Angeles County đều không ngờ rằng điện mà họ vẫn sử dụng hàng ngày để thắp đèn, xem TV., nấu nướng, chạy máy lạnh... một cách thoải mái lại chính là từ ...rác mà ra. Rác làm ra điện thật ư?   Xin thưa: Đúng vậy, hoàn toàn là sự thật 100%!  California chỉ có 2 con sông với lượng quá nhỏ trên một diện tích rộng lớn mà phần lớn là hoang mạc và đồi núi.  Ngay như Nam California cũng không có được một hồ thiên nhiên mà toàn là hồ nhân tạo.  Nguồn điện chính trước đây phải dẫn từ đập thuỷ điện Hoover ngay giữa sa mạc Nevada và Arizona.  Cho nên việc tìm kiếm nguồn năng lượng mới quả là vấn đề nan giải không kém gì một vấn đề lớn khác: rác thải ra từ một thành phố kỹ nghệ và thương mại hàng đầu, với mật độ dân cư đứng thứ 2 Hoa Kỳ sẽ xử lý thế nào đây?

 

Đổ ra biển ?

 

Không ổn đâu, bạn ạ.  Rác trôi dạt vào bờ thì còn gì là bãi tắm, là nơi du lịch hấp dẫn của thành phố chúng ta nữa?  Cho dù cá tôm có tiêu thụ dùmmột số rác thì liệu bạn có dám ăn tôm cá đó không?  Chưa kể là các cơ quan bảo vệ môi sinh đều ngăn cấm triệt để chuyện đổ rác ra biển hay xả rác trên bãi biển (ở bãi tắmVũng Tàu thì khác, mọi người cứ tỉnh bơ xả rác, mặc tình sóng biển có dọn rác dùm hay không cũng mặc.  Sướng thật!).

 

Mang rác đi chôn? 

 

Giải pháp này tạm ổn trong một thời gian dài trước đây nhưng nay thì ...không ổn nữa rồi!  Lượng rác thải ra ngày càng tăng nên các “núi rác” chẳng mấy chốc bốc mùi và gây ô nhiễm  nghiêm trọng khiến người dân phải lên tiếng khi không còn chịu nỗi mùi hôi thối nồng nặc với đủ các loại ruồi nhặng và ký sinh trùng, vi khuẩn (bacteria).  California đã từng có kinh nghiệm xử lý các “núi rác” như “nuí rác” ở Hóc Môn vậy.  Ngay rìa khuôn viên đại học bách khoa Pomona cũng đã có một trung tâm nghiên cứu tái sinh và xử lý rác, với trên 5 “núi rác” đang trở thành landfill.  Họ đang san bằng các “núi rác” theo một độ dày quy định rồi lập vườn cây ăn trái, vườn rau, xây sân golf và một công viên nhưng tuyệt đối không có một công trình xây dựng (building structure) kiên cố hay bán kiên cố nào ở đây cả.  Lý do: sau một thời gian, rác bị phân huỷ bởi vi sinh vật sẽ tạo nhiều lỗ hổng ngay dưới chỗ chôn rác.  Nói khác đi, đất nơi đó không có ...chân, rất dễ sụp.

Tái sinh (recycle) rác

 

là giải pháp hữu hiệu nhất hiện nay, không phải chỉ ở Hoa Kỳ mà ở hầu hết
các nước trên thế giới.  Tuy vậy, không phải rác nào cũng có thể tái sinh được.  Giấy, nhựa, cao su, ny-lông, thuỷ tinh có thể tái sinh; còn cây cỏ, xác động vật, thức ăn thì không tái sinh được.  Chính vì vậy, mỗi nhà ở Nam California thường có 3 thùng rác: một cho rác tái sinh, một cho rác không thể tái sinh, một cho cây cỏ.

 

Đốt rác ư?

 

Cũng chỉ giải quyết được phần nào nơi chứa rác nhưng lại gây ô nhiễm không khí, chưa kể nguy cơ hỏa hoạn và giải quyết tro tàn ra sao?

 

Vấn đề tựu trung: 

 

giải pháp nào có lợi nhất khi ta thải rác đi?  Chôn và đốt rác là 2 giải pháp khả dĩ hữu hiệu và có lợi nhất nếu như ta biết kết hợp chúng qua một quá trình biến đổi rác thành năng lượng.  Có 2 cách chính;

 

1.       Đốt rác thành năng lượng (Refuse to Energy): Nhà máy điện (Refuse-to – Energy Facility) thành phố Commerce, ở phía Nam Los Angeles bắt đầu hoạt động từ năm 1987.  Mỗi ngày, nhà máy này nhận khoảng 400 tấn rác để sản xuất ra hơn 10 Megawatts điện/giờ, đủ cung cấp điện cho 20 ngàn căn nhà/ ngày trong thành phố này.

2. Chôn rác để lấy khí đốt, từ đó tạo ra năng lượng( gas to energy): Nhà máy Puente Hills Landfill ở thành phố Whittier (phía Đông Nam Los Angeles) có bãi chứa rác đủ sức nhận 12 ngàn tấn rác /ngày, ngay cạnh nghĩa trang dành cho nhà giàu với vườn hồng khá đẹp Rose Hills (góc freeway 605 và 60), sản xuất 20 ngàn cubic feet hơi đốt/phút, đủ sức vận hành máy phát điện có công suất trên 50 Megawatts/ giờ, cung ứng cho khoảng 100 ngàn căn nhà/ ngày.

Sau đây, chúng ta thử tìm hiểu chi tiết hơn về 2 cách biến đổi rác thành năng lượng, trong đó 2 giai đoạn đầu hoàn toàn giống nhau, chỉ khác từ giai đoạn 3 trở đi:

 

Đốt rác thành năng lượng:

 

                                                                                                   1.    Thu lượm rác:  Xe rác đến từng nhà / khu gia cư để thu gom rác từ các thùng rác (đã phân loại) .  Mỗi hai tuần, xe quét đường sẽ quét rác dọc 2 bên lề đường.  Trên các xa lộ, nha lộ vận chịu trách nhiệm nhặt rác, song song với việc quản lý, tu bổ, sửa chữa đường xá, trồng cây cỏ ven xa lộ.  Cũng cần biết là bạn mà xả rác trên xa lộ California, bạn có thể bị phạt tới một ngàn Mỹ Kim ($1,000USD.).  Bạn uống rượu lúc lái xe thì cũng có thể bị giam rồi ông toà còn buộc bạn phải ra nhặt rác dọc xa lộ mấy ngày (may ra bỏ rượu ?).  Ở Hy Lạp, tôi còn thấy người ta trồng cây ăn trái (cam, táo...) ven đường để người đi đường có thể giải khát nhưng rác phải bỏ vào thùng và cấm phá hại cây.  Giá như Việt Nam làm thử chuyện này thì hay biết mấy, bạn nhỉ?

2.    Cân đo và ngăn chận các chất phóng xạ: Sau khi thu gom rác, rác sẽ được chở tới nhà máy đốt rác thành năng lượng như Commerce Refuse-to-Energy(CRTEF.) chẳng hạn.  Từng xe rác được đem cân để ước lượng số rác gom về.  Các xe còn bị dò khám để ngăn chận các chất thải có phóng xạ, hay các loại chất nổ.

3.    Tập trung và lọc lựa:  Rác đổ vào hầm chứa rất lớn (CRTEF có hầm đủ sức chứa 1,200 tấn rác), được che kín để tránh mùi hôi thối thoát ra ngoài.  Các loại rác lớn (như máy móc, tủ lạnh...) được tách riêng  để hoặc tái sinh, hoặc tiêu huỷ ở một nơi khác.  Phần rác còn lại sẽ cho vào lò đốt. Không khí sẽ được bơm vào hầm chứa cùng với khí amonia nhằm loại Oxit Nitơ, sau đó sẽ được hút ra ở một phía khác mang theo mùi hôi, rồi đi theo một đường ống vào một lò đốt (vì lửa cần có không khí mới đốt cháy được).  Ở một nhiệt độ cao, mùi hôi và mọi vi sinh vật đều không tồn tại được.

4.    Đốt rác:  Rác được đốt sẽ tạo ra hơi nóng đủ sức nấu nước sôi để chạy máy phát điện. Tro sẽ chuyển ra ngoài, trộn với nước để khỏi bay lung tung trong gió.  Lượng tro thu lại chỉ còn khoảng 30%

5.    Chôn rác: cũng trải qua 3 giai đoạn đầu giống như cách đốt rác, chỉ khác từ giai đoạn 4 trở đi.

6.    Tiêu thụ khí dư: Do lượng khí methane thu được nhiều hơn lượng khí cần để vận hành máy phát điện trong ngày nên khí dư sẽ chuyển qua một lò đốt  để tiêu hủy cả khí lẫn mùi hôi.

7.    Phương pháp chôn rác để lấy khí đốt đã thí nghiệm thành công tại Puente Hills – đây là bãi chứa rác đầu tiên và lớn nhất thế giới đã thực hiện thành công phương pháp xử lý rác mới này nên tôi cũng hy vọng Sàigòn sẽ tìm ra lời giải cho vấn đề rác của Sàigòn.

Trên đây là hai phương pháp xử lý rác ở Nam California, Hoa Kỳ khả dĩ giải quyết được vấn đề bãi chứa rác mà vẫn tận dụng được rác để tạo ra nguồn năng lượng nhằm phục vụ hữu ích cho đời sống mà không gây thêm ảnh hưởng xấu nào đến môi sinh.

 

Biện pháp cho Sàigòn.

 

Trước mắt, thiết nghĩ Saigon có thể tiến hành một số biện pháp sau để giải quyết nạn ngập rác, bảo vệ vẻ đẹp và vệ sinh chung của Saigon:

 

Tăng cường giáo dục, tuyên truyền sâu rộng trong dân chúng nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm, tinh thần tự giác trong việc giữ vệ sinh chung cho thành phố, về việc cấm xả rác, các chất thải hay nước thải ra đường hay nơi công cộng.  Mỗi nhà cần có một thùng rác có nắp đậy riêng.  Mỗi góc phố có thùng rác có nắp đậy sạch sẽ và mỹ thuật (cũng nên tổ chức thi vẽ các kiểu thùng đựng rác công cộng ngay trước các công sở, tại các trạm xe, bến bãi, cửa hàng....). Mỗi ngày, các nơi công cộng (công sở, công viên, khách sạn, nhà hàng, trạm xe, bến bãi, cửa tiệm, trường học, bệnh viện,.... đều phải có nhân viên vệ sinh quét dọn, không bỏ mặc cho Sở Vệ Sinh được mà nên có thêm nhiều công ty vệ sinh tư nhận làm theo quy định, hướng dẫn chung của Sở Vệ Sinh. Mỗi tuần vẫn tổ chức một ngày vệ sinh thành phố (quét dọn đường phố, khai thông cống rãnh, trồng cây cỏ...).  Cổ động thanh thiếu niên tham gia thường xuyên công tác quét rác, dọn dẹp sạch sẽ trường lớp, công sở, công viên...  Nếu mỗi người thấy rác nhặt rác, không xả rác bừa bãi, gom rác về đúng nơi quy định thì quả là một biểu hiện tốt đáng được gầy dựng thành một truyền thống cho mọi người.

·       Tái sinh rác là việc cần được tiếp tục làm một cách có hệ thống tổ chức mà người tham dự phải có lợi một cách cụ thể, rõ ràng chứ không còn là đóng góp thiện nguyện vô vị lợi theo kiểu “Kế Hoạch Nhỏ” trước kia.  Thu gom bao nylông, chai nhựa, bình thủy tinh, giấy báo... vẫn nên duy trì nhưng tránh tái sinh rác này nhưng lại nảy sinh tai hại khác cho môi sinh và sức khoẻ con người.

·       Tuyệt đối cấm xả rác xuống sông rạch, ao hồ, biển (chỉ cần đến bãi biển Vũng Tàu, hay ra kênh Tàu Hủ, đứng trên cầu Oâng Lãnh... là bạn sẽ thấy vì sao tôi nêu điều này ra đây); hạn chế tối đa mọi cơ hội gom rác bừa bãi (nhất là ở các công trường, nhà ở tập thể, khách sạn, chợ, các khu ăn uống, lễ hội...).  Nên có các thùng rác lớn (trash bin / container) cho từng khu chợ, công trường xây dựng, nhà hàng...

·       Mỗi thành phố nên có ít nhất một nhà máy chế biến và xử lý rác như Puente Hills (Việc này cần sự trợ giúp của quốc tế về vốn, đào tạo nhân sự về kỹ thuật chuyên môn & quản trị / điều hành / xử lý, xây dựng).

·       Chôn rác nhưng cần nghĩ đến tái sinh, tái sử dụng hợp lý từ những bãi rác đó chứ không thể chỉ gây tai họa cho dân cư quanh bãi rác.  Ví dụ, có thể xây công viên, lập vườn rau với những ao cá, hồ nhân tạo như vùng Landfill ở đại học Pomona của tôi đã làm khá thành công (cần nhớ: cấm ngặt mọi hình thức xây dựng kiên cố trên những bãi chôn rác  này).  Tôi nghĩ là Saigon nên kết hợp với các Viện Khoa Học, các trường đại học để nghiên cứu thêm về đề tài xử lý rác, tái sinh rác một cách nghiêm túc để đưa ra những hướng giải quyết có tính khả thi hơn

Muốn là “Hòn Ngọc Viễn Đông,” tôi mong Saigon sẽ phấn đấu nhiều hơn trong nhiều mặt, dĩ nhiên trong đó không thể không kể đến chuyện ...rác!  Sự hỗ trợ và hợp tác của mọi người, mọi giới là điều cần thiết phải có, không thể chỉ đơn phương một phía (chính quyền).  Lần về thăm Saigon tới, hy vọng sẽ không còn nghe ai than phiền về RÁC ở Saigon nữa.

 

Nguyễn Đạt(8/94)