Nguyễn Minh Quang chuyển ngữ - 07/2004
Michael Fumento
Lời người dịch: Michael Fumento là một tác giả, phóng viên, và luật sư chuyên về những vấn đề khoa học và y tế. Ông là thành viên của Viện Hudson và là một bỉnh bút khoa học của Scripps Howard News Service. Ông là tác giả của nhiều sách đă xuất bản như cuốn Science Under Siege và Polluted Science. Cuốn mới nhất, BioEvaluation: How Biotechnology is Changing Our Word, do nhà Encounter Books xuất bản năm 2003. Ông từng phục vụ trong binh chủng nhảy dù của Quân lực Hoa Kỳ từ năm 1978 đến 1982.
Chất Da cam vẫn luôn bị các chuyên viên môi trường, những nhóm phản chiến, và các nhóm nạn nhân cựu chiến binh tố cáo là hết sức độc hại.
Giống như các cơ quan truyền thông, với những hàng tít lớn như “Nghiên cứu Cho thấy Nguy cơ bị Ung thư của Cựu chiến binh Tiếp xúc với Dioxin ở Việt Nam Gia tăng Rơ rệt” (Agence France Presse) và “Nghiên cứu: Chất Da cam Liên kết với Nguy cơ bị Ung thư” (Associated Press Online).
Chuyện tiếu lâm: Không ai báo cáo rằng tỉ lệ ung thư bao tử của thành viên Rach Hand chỉ bằng phân nửa tỉ lệ ung thư được ước tính.
Các sự kiện nầy và hằng hà sa số những mẩu chuyện tương tự đều dựa vào một nghiên cứu trên cựu chiến binh của Chiến dịch Ranch Hand được đăng tải trong số tháng 2 của Tập san Y khoa Nghề nghiệp (Journal of Occupational Medicine). Thành viên Ranch Hand là những người đă phun thuốc diệt cỏ Da cam và là nhóm cựu chiến binh duy nhất được biết là có tiếp xúc với chất Da cam và một thành phần rất nhỏ nhưng nổi tiếng của nó, dioxin. Nhóm Rach Hand đă được theo dơi trong 22 năm qua, và cứ 3 năm th́ kết quả lượng định được công bố một lần.
Lần nầy,các nhà nghiên cứu thấy rằng số trường hợp ung thư da ác tính (malignant melanoma) th́ nhiều gấp đôi và số trường hợp ung thư nhiếp hộ tuyến (prostate cancer) th́ nhiều hơn 50 % so với dân số của cả nước.
Cả hai khám phá nầy đều quan trọng trên phương diện thống kê, có nghĩa là, chỉ có một xác suất 5 % để chúng có thể xảy ra một cách ngẫu nhiên. Điều đó có vẽ rất thuyết phục, nếu bạn không thật sự chịu khó để đọc các nghiên cứu.
Trước hết, bạn nên lưu ư rằng nhóm cựu chiến binh chưa bao giờ phun thuốc diệt cỏ trong cuộc chiến Việt Nam, dùng để so sánh trong việc lượng định, cũng có tỉ lệ ung thư nhiếp hộ tuyến cao như nhóm Ranch Hand. Như vậy, chỉ có nhóm Ranch Hand là có tỉ lệ ung thư da cao.
Hơn nữa, nếu kết hợp tất cả các dạng ung thư th́ con số nhiễm bệnh và tử vong của nhóm Ranch Hand không gia tăng nhiều so với dân số tổng quát hoặc nhóm so sánh. Thật vậy, tỉ lệ ung thư bao tử của nhóm Ranch Hand chỉ bằng phân nửa tỉ lệ của hai nhóm kia.
Nếu bạn tin rằng Chất Da cam hay dioxin làm gia tăng ung thư da và nhiếp hộ tuyến, bạn cũng phải thừa nhận rằng nó pḥng ngừa ung thư bao tử. Nhưng không một ai tuyên bố như thế; và chắc chắn rằng không một ai trong các cơ quan truyền thông đề cập đến ung thư bao tử.
Lời cáo buộc tan ră thêm nếu bạn xem xét các nghiên cứu về việc tiếp xúc tập thể với dioxin do nghề nghiệp hay tai nạn trong nửa thế kỷ qua. Các nghiên cứu nầy bao gồm tai nạn ṛ rỉ ở nhà máy hóa chất ở Bremerhaven, Đức vào năm 1953 và vụ nổ ở nhà máy hóa chất ở Seveso, Ư vào năm 1976.
Việc bồi thường Chất Da cam có thể phản ánh sự ăn năn đối với cung cách mà những người chống đối như “Hà Nội Jane” Fonda và chắc chắn là John Kerry (ngồi phía sau) đă đối xử với cựu chiến binh khi họ trở về nước.
Những người tiếp xúc với dioxin trong hai tai nạn trên được chia làm 4 nhóm chánh và nhiều nhóm nhỏ. Mức độ ô nhiễm dioxin trong tất cả những nhóm nầy làm lu mờ mức độ ô nhiễm của nhóm Ranch Hand. Kết quả của các nghiên cứu nầy có một điểm đồng nhất, đó là sự thiếu vắng của sự tương đồng (commonality).
Một vài nhóm có tỉ lệ non-Hodgkin’s lymphoma cao hơn, nhưng ở các loại ung thư khác th́ không cao hơn. Một vài nhóm chỉ có tỉ lệ soft-tissue sarcoma cao, trong khi một vài nhóm khác chỉ có tỉ lệ ung thư phổi cao. Một vài nhóm th́ có tỉ lệ ung thư bao tử cao. Trong khi đó, vài nghiên cứu không cho thấy sự gia tăng thái quá trong khi lượng định, nhưng cho thấy sự gia tăng thái quá sớm hơn hoặc trể hơn một vài năm.
Chúng ta nghĩ ǵ về sự độc hại của dioxin hay về những khám phá mới nhất của nghiên Ranch Hand khi mà những tác hại bị cáo buộc lúc ẩn lúc hiện như nụ cười toe toét của con mèo Cheshire? Ông Robert Golden, Chủ tịch công ty ToxLogic ở tiểu bang Maryland cho biết, “Nếu bạn đối phó với một nhân tố thật sự gây ung thư cho con người (real human carcinogen), bạn phải thấy một vài sự đồng nhất (consistency) từ nước nầy qua nước khác, từ nghiên cứu nầy qua nghiên cứu khác, và từ nhà máy nầy qua nhà máy khác.”
Nhưng điều đáng ngạc nhiên nhất là không có một nhóm nào trong vô số các nhóm tiếp xúc tập thể với dioxin có tỉ lệ ung thư da hoặc nhiếp hộ tuyến cao. Thật vậy, không có một nghiên cứu trên con người đă được phổ biến nào liên kết dioxin với ung thư da hoặc ung thư nhiếp hộ tuyến.
Lời giải thích hợp lư nhất cho các khám phá mới của nghiên cứu Ranch Hand là, khi phân tích với những con số tương đối nhỏ, chỉ một trường hợp ung thư nhiều hơn trong nhóm có tiếp xúc hay chỉ một trường hợp ung thư ít hơn trong nhóm so sánh có thể thay đổi hoàn toàn kết quả phân tích.
Cũng như các cơ quan truyền thông đă bỏ qua, Quốc hội và Bộ Cựu chiến binh rồi cũng sẽ bỏ qua. Nhưng nghiên cứu Ranch Hand là bản cáo trạng tai hại của Chương tŕnh Trợ cấp Phỏng đoán (presumptive benefits plan) của Bộ Cựu chiến binh, theo đó, tất cả cựu chiến binh tham chiến ở Việt Nam, ngay cả những người không có tiếp xúc với Chất Da cam, đều có thể được trợ cấp nếu họ mang bệnh nằm trong danh sách Chất Da cam (Agent Orange list). Có mười bệnh ung thư hiện đang được phỏng đoán; bạn có nghĩ rằng danh sách sẽ giảm xuống c̣n hai? Bạn có tin tiểu quỉ ngoài tiểu quỉ bánh Keebler? Chất Da cam luôn luôn là một vấn đề chánh trị chứ không phải là một vấn đề khoa học. Điều đó sẽ không bao giờ thay đổi. Chánh trị đ̣i hỏi các trợ cấp phỏng đoán phải được tiếp tục.
Một số người có thể nghĩ rằng đây là một cách bồi thường gián tiếp cho cựu chiến binh tham chiến ở Việt Nam v́ họ đă từng bị phỉ nhổ trước đây. Nếu đúng như vậy, tại sao không cho tất cả mọi người một số tiền thưởng (bonus) thay v́ chỉ trả cho một số người chọn lọc và nhốt tất cả mọi người trong nỗi kinh hoàng của huyền thoại Chất Da cam?
Reason - Tháng 7 năm 2000
Nguyễn Minh Quang chuyển ngữ - 07/2004
Michael Fumento
Lời người dịch: Michael Fumento là một tác giả, phóng viên, và luật sư chuyên về những vấn đề khoa học và y tế. Ông là thành viên của Viện Hudson và là một bỉnh bút khoa học của Scripps Howard News Service. Ông là tác giả của nhiều sách đă xuất bản như cuốn Science Under Siege và Polluted Science. Cuốn mới nhất, BioEvaluation: How Biotechnology is Changing Our Word, do nhà Encounter Books xuất bản năm 2003. Ông từng phục vụ trong binh chủng nhảy dù của Quân lực Hoa Kỳ từ năm 1978 đến 1982.
Các nhóm cựu chiến binh Hoa Kỳ, từ lâu, vẫn xem Chất Da cam, một loại thuốc diệt cỏ gây nhiều tranh luận dùng để khai quang rừng rậm trong cuộc chiến Việt Nam, như là một kẻ hung ác hơn cả Hồ Chí Minh và Henry Kissinger gộp lại. Việc tiếp xúc với Chất Da cam bị gán cho là nguyên nhân của hầu hết các căn bệnh mà các cựu chiến binh tham chiến ở Việt Nam và con cái của họ phải gánh chịu từ khi họ hoàn tất thời gian phục vụ. Các căn bệnh nầy bao gồm tất cả mọi thứ từ ghẻ, chóng mặt, ói mữa, nhức đầu đông, đau bụng, và trầm cảm cho đến vô số bệnh ung thư và dị thai.
Một số người muốn chúng ta nghĩ rằng Bác Hồ là một người tốt (good guy) hơn những người đă ra lệnh phun Chất Da cam
Quốc hội và Bộ Cựu chiến binh đă đáp ứng bằng hai phỏng đoán chánh thức (official presumptions). Thứ nhứt, tất cả các cựu chiến binh tham chiến ở Việt Nam đều được xem như có tiếp xúc với Chất Da cam, mặc dù kết quả thử máu cho thấy số người thật sự tiếp xúc với Chất Da cam chỉ đếm trên đầu ngón tay. Thứ nh́, một số bệnh ung thư và một dạng dị thai nghiêm trọng, hổng xương sống (spina bifida), là do việc tiếp xúc phỏng đoán gây ra.
[Quốc hội và Bộ cựu chiến binh] đă phớt lờ các nghiên cứu ở Hoa Kỳ (của Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật (CDC)) và ở Úc Đại Lợi cho thấy con cái của cựu chiến binh tham chiến ở Việt Nam có tỉ lệ dị thai thấp như hoặc thấp hơn tỉ lệ của dân số tổng quát. Một nghiên cứu khác của CDC cho thấy một loại ung thư rất thường gặp trong số cựu chiến binh, nhưng chỉ thấy trong số thủy thủ phục vụ trên các tàu ở ngoài khơi và do đó không có tiếp xúc với thuốc khai quang. Những nghiên về sẩy thai cũng không cho thấy một sự gia tăng đáng kể nào trong số các cựu chiến binh và người phối ngẫu của họ. Từ trước đến giờ, bất cứ một nghiên cứu khoa học nghiêm chỉnh nào cũng đánh tan sự nghi ngờ về Chất Da cam.
Dường như cho đến ngày nay. Các nhà nghiên cứu của Không lực nghĩ rằng, sau cùng và không c̣n nghi ngờ ǵ nữa, họ đă ghim được một chứng bệnh lên Chất Da cam. Hoặc là các bản tường tŕnh về cuộc nghiên cứu của những hăng thông tấn lớn đă cho thấy như thế. Những hàng tít lớn vào cuối tháng 3 thật không thể nhầm lẫn:
· “Nghiên cứu T́m ra sự Liên kết Chặt chẽ giữa thuốc Khai quang trong Chiến tranh Việt Nam với bệnh Tiểu đường” (Associated Press)
· “Nghiên cứu của Không lực T́m ra sự Liên kết Chặt chẽ giữa việc Tiếp xúc với Chất Da cam và bệnh Tiểu đường” (CBS Evening News)
· “Chất Da cam Độc hại” (ABC’s World News Tonight)
· “Cựu chiến binh nói rằng Bộ Cựu chiến binh phải có hành động v́ sự Liên kết Chất Da cam-Bệnh Tiểu đường” (Copley News Service)
Thay v́ có huân chương, Chất Da cam có lá cờ riêng... và huy hiệu riêng.
Như Tiến sĩ (TS) Joel Michalek, trưởng toán nghiên cứu của Không lực, tŕnh bày trong một cuộc họp báo: “Phúc tŕnh nầy chứa đựng một bằng chứng vững chắc nhất... rằng tiếp xúc với Chất Da cam th́ có liên hệ đến bệnh tiểu đường ở người lớn (adult-onset diabetes).”
Nhưng ngụ ư của những hàng tít và lời tuyên của Tiến sĩ Michalek’s th́ không đúng. Và bằng chứng có thể được t́m thấy dễ dàng trong phần giới thiệu và kết luận của phúc tŕnh dày 1.700 trang. Phúc tŕnh nầy thể đọc được trên hệ thống internet.
Mặc dù phúc tŕnh không hổ trợ cho lập luận cho rằng Chất Da cam gây ra bệnh tiểu đường, những bản tường tŕnh của cơ quan truyền thông là một bài học khách quan về việc làm thế nào để khoa học yếu kém được dùng cho mục tiêu chánh trị và làm thế nào để những người biết suy nghĩ không phải quảng bá sự sợ hăi và lo âu một cách không cần thiết. Cách thức mà câu chuyện về Chất Da cam được quảng bá là một biểu tượng cho các “hội chứng” chiến tranh khác, kể cả Hội chứng Chiến tranh vùng Vịnh và cái được gọi là “Hội chứng Chết yểu của Cựu chiến binh tham chiến ở Triều Tiên,” hiện đang phổ biến ở Canada (nhưng chưa thâm nhập vào Hoa Kỳ).
Nghiên cứu của Không lực đặt nền tảng trên các lượng định y khoa tường tận được thực hiện mỗi 5 năm từ năm 1982 trên các cựu chiến binh của Chiến dịch Ranch Hand, một chiến dịch của Không lực đă phun 90% thuốc diệt cỏ Da cam dùng ở Việt Nam. Nhiều cựu chiến binh Ranch Hand vẫn c̣n mức độ dioxin rất cao trong cơ thể do tiếp xúc với thuốc diệt cỏ từ trước. Dioxin là một chất ô nhiễm luôn có mặt trong thuốc diệt cỏ. Đối với những ai lưu tâm đến ảnh hưởng có thể có của Chất Da cam và dioxin lên sức khỏe con người, cách hợp lư nhất là xét nghiệm người có mức độ tiếp xúc cao nhất. Nếu những người nầy không có vấn đề sức khỏe ǵ th́ không có một lư do ǵ để chúng ta t́m thấy vấn đề sức khỏe trong những người có mức độ tiếp xúc rất thấp hoặc dưới mức phát hiện.
Kết quả xét nghiệm mới nhất cho thấy, dựa theo các xét nghiệm 1997-98 vừa ló dạng từ cuối đường ống viết phúc tŕnh khoa học khá dài, bệnh tiểu đường ở người lớn trong số thành viên Ranch Hand th́ không nhiều hơn số cựu chiến binh bay cùng một loại máy bay ở Đông Nam Á nhưng không phun thuốc diệt cỏ. Đó là Chất Da cam hay thứ nào khác. Nhưng xác suất bị bệnh tiểu đường của 238 thành viên Ranch Hand có nồng độ dioxin trong máu cao nhất (cao hơn 10 phần ức (parts per trillion)) th́ cao hơn xác suất của 232 thành viên Ranch Hand có nồng độ dioxin trong máu thấp nhất là 47%.
Đó là tất cả bằng chứng cho một sự nối kết giữa Chất Da cam và bệnh tiểu đường – và đó là thứ bằng chứng mà không một biện lư nào muốn đem ra ṭa. Thứ nhứt, như phúc tŕnh đă ghi (trên trang 19-9), sự gia tăng 47% th́ không quan trọng trên phương diện thống kê. “Quan trọng trên phương diện thống kê” là một từ ngữ mà các nhà dịch tễ học thường dùng để diễn tả một mức gia tăng hay giảm thiểu có nằm trong các giới hạn của sự ngẫu nhiên hay không. Các nhà khoa học thỉnh thoảng t́m thấy 1.000% gia tăng của một vài nguy cơ hay ǵ đó, nhưng nếu có quá ít dân số được dùng trong nghiên cứu, họ không thể kết luận một cách khả tín rằng mức gia tăng nguy cơ khổng lồ đó không phải là một sự ngẫu nhiên t́nh cờ.
Nếu mức gia tăng 47% (mà các nhà dịch tễ học thường gọi là mức “nguy cơ tương đối” (relative risk) 1.47) quan trọng trên phương diện thống kê, nó cũng không có ư nghĩa ǵ. Ai nói như thế? Các tác giả soạn thảo phúc tŕnh của Không lực (trên trang 1-10): “Tầm mức quan trọng trên phương diện thống kê của các nguy cơ tương đối nhỏ hơn 2.0 thường được xem là kém quan trọng hơn các nguy cơ tương đối lớn hơn [2.0] v́ các nguy cơ tương đối nhỏ hơn 2.0 có thể phát sinh dễ dàng hơn do thiên vị (bias) hoặc lộn xộn (confounding) tiềm ẩn. Thiên vị và lộn xộn có thể là những yếu tố ảnh hưởng mà các nhà dịch tễ học không thể nào tách khỏi dữ kiện khiến cho kết quả dễ bị nhầm lẫn. Thói quen ăn uống là một thí dụ điển h́nh. Mặc dù trong khi nghiên cứu, các tác giả của Không lực đă cứu xét các yếu tố như số lượng hoa quả, rau cải, và dầu mỡ trong thực đơn của cựu chiến binh.
Nhưng có một hậu quả của thói quen ăn uống có thể ảnh hưởng đến kết quả của cuộc nghiên cứu. Cái tác nhân lộn xộn (confounder) đó chính là lư do tại sao nghiên cứu Ranch Hand có thể được thực hiện. Dioxin, dấu tích của việc tiếp xúc với Chất Da cam hàng thập niên trước, được trữ trong các mô mỡ rồi thấm qua máu chậm đến độ nó có thể được đo đạc nhiều năm sau đó. Nhà sinh học từng là chủ tịch hội đồng cố vấn liên bang cho nghiên cứu Ranch Hand từ 1990 đến 1995 là Michael Gough cho biết, người mập th́ không thể phóng thích các hợp chất tan trong mỡ (fat-soluble compounds) như dioxin nhanh như người ốm. Do đó, mức độ dioxin cao th́ có liên hệ với mức độ mập ph́ cao. Và cái ǵ là một trong những nguy cơ chánh yếu của bệnh tiểu đường ở người lớn? Mập ph́. Ông Gough nói : “Cơ hội để Chất Da cam trở thành nguyên nhân gây ra bệnh tiểu đường th́ ít hơn là mập ph́.”
Máy bay khai quang rừng rậm ở Nam Việt Nam và làm cho địch quân không c̣n chỗ ẩn núp.
Chính TS Michalek, giám đốc dự án Không lực, đă cho phóng viên khoa học Gina Kolata của tờ New York Times biết rằng, “Chúng tôi biết bệnh tiểu đường có liên hệ mật thiết với lượng mỡ trong cơ thể, và dioxin cũng thế. Đó là lư do tại sao chúng tôi gặp nhiều khó khăn khi diễn dịch kết quả về bệnh tiểu đường. Nhiều người lo ngại rằng chúng tôi đă không điều chỉnh lượng mỡ trong cơ thể một cách thích đáng.”
Cuộc điều tra Nexis của tôi cho thấy Kolata dường như là phóng viên duy nhất đă tỏ vẽ hoài nghi về “mối quan hệ” giữa Chất Da cam và bệnh tiểu đường. Hàng tít của cô không đề cập đến bất cứ “mối quan hệ” hay “sự liên kết” của bệnh tiểu đường mà chỉ nói rằng, “Chất Da cam và Bệnh tiểu đường: Lao vào hố sâu đen tối.” Tiếc thay, bài phóng sự chính của tờ Times về nghiên cứu của Không lực lại không do các phóng viên khoa học xuất sắc của tờ báo viết mà được viết bởi một phóng viên chiến tranh. Các phóng viên chiến tranh chú trọng đến các lănh vực về quân sự, như chiến cụ, quân số, chiến thuật và chiến lược. Thông thường họ không có kiến thức căn bản, khả năng chuyên môn về y khoa, và ngay cả những tên tuổi trong Rolodex mà họ có thể nhờ cậy được.
Chất Da cam gạc rất nhiều tên ra khỏi bức tường nầy v́ đă tách rừng rậm ra khỏi những tay chiến đấu trong rừng cừ khôi
Những điều ở trên không có ư tranh luận với lập luận của TS Michalek rằng phúc tŕnh của ông là “bằng chứng vững chắc nhất” (strongest evidence) cho một sự liên kết giữa Chất Da cam và bệnh tiểu đường. Ông hoàn toàn đúng về điểm nầy. Đó là bằng chứng vững chắc nhất đă thật sự chứng minh một cách hùng hồn sự yếu kém của nghiên cứu. Như Ông Gough nói: “Có rất nhiều nghiên cứu sâu rộng trên công nhân của các nhà máy hóa chất ở Hoa Kỳ và Âu Châu có tiếp xúc với dioxin và các thành phần của Chất Da cam ở mức độ rất to tát. Không một nghiên cứu nào cho thấy bệnh tiểu đường gia tăng một cách thái quá.”
Hiện nay, Bộ Cựu chiến binh bồi thường cho bất cứ cựu chiến binh tham chiến ở Việt Nam nào có mang một trong “những chứng bệnh có liên hệ đến Chất Da cam.” Đó thật sự là một món quà v́ việc phản đối ầm ĩ của các nhóm cựu chiến binh và chánh trị gia sẽ thuyết phục Bộ Cựu chiến binh ghi thêm bệnh tiểu đường vào danh sách đó. John Sommer, giám đốc điều hành của American Legion ở Washington, nói: “Dựa trên bằng chứng chúng ta đă thấy, Bộ Cựu chiến binh phải quyết định là bệnh tiểu đường th́ được phỏng đoán có liên hệ đến quân vụ dựa trên việc tiếp xúc với Chất Da cam.”
Sommer có thể phải cân nhắc về việc sử dụng phúc tŕnh. Ngoài các tỉ lệ về bệnh tiểu đường, nghiên cứu của Không lực c̣n xem xét các “chứng bệnh có liên hệ đến Chất Da cam” khác, kể cả 9 loại ung thư khác nhau mà các nhóm như American Legion vẫn luôn vận động để được bồi thường. Nghiên cứu Không lực đă t́m thấy ǵ? “Nhóm Ranch Hand phục vụ dưới đất, một nhóm có mức độ dioxin cao nhất, và có thể phỏng đoán rằng, họ có mức tiếp xúc với thuốc diệt cỏ cao nhất, đă cho thấy một sự giảm thiểu bệnh” ung thư. Số trường hợp mắc bệnh ung thư của thành viên Ranch Hand th́ ít hơn nhóm so sánh (cựu chiến binh từng tham chiến ở Việt Nam nhưng chưa hề phun thuốc diệt cỏ) khoảng 21%.
Tương tự như sự gia tăng 47% cho bệnh tiểu đường, sự giảm thiểu đó không quan trọng trên phương diện thống kê. Nhưng nếu bạn muốn theo sự chỉ đạo của các cơ quan truyền thông và chánh trị gia đă từng tung sự quan trọng thống kê đi bốn phương trời như trong trường hợp của bệnh tiểu đường, bạn có thể kết luận rằng Chất Da cam và dioxin làm giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư.
Tuy nói thế nhưng đừng nghĩ rằng bạn có thể t́m thấy các viên dioxin bên cạnh sụn cá mập trong các tiệm bán thuốc bổ. Hăy nghĩ rằng cái phúc tŕnh mới nhất nầy sẽ trở thành một phần của sự hiểu biết và truyền thuyết chung quanh Chất Da cam. Và trong khi một số cựu chiến binh nhận những món tiền bồi thường mà họ không đáng được hưởng, rất nhiều người đă phục vụ can trường tại Việt Nam sẽ sống hết những ngày c̣n lại của cuộc đời trong sự sợ hăi v́ nguy cơ mắc bệnh tiểu đường và ung thư. Đó không phải là cung cách thích đáng để ghi ơn tinh thần phục vụ đất nước của họ.