Công Ước Đa Dạng Sinh Học

Biodiversity Convention

 

Một trong những kết quả sớm nhất của Hội nghị Thượng đỉnh về Ṭan cầu hoá tại Rio de Janerio năm 1992 ở Brazil là kư kết về Đa dạng sinh học (ĐDSH) đă được thông qua tại Nairobi vào ngày 5/19/1993, để rồi từ đó các quốc gia trên thế giới có điều kiện chính thức chung cùng chia xẻ những vấn đề môi sinh hổ tương với nhau. Tc KH&MT kỳ nầy trao đổi với TS MTT về nội dung của Công ước ĐDSH năm 2006 nầy.

 

Hỏi 1: Trước hết xin TS MTT cho thính giả của Đài biết khái quát về ĐDSH.

Đáp 1: Thưa anh. Tất cả các dạng của đời sống từ vi sinh như vi trùng đến các loài thực vật và động vật đều được hiểu là ĐDSH. Do đó, ĐDSH theo định nghĩa của LHQ là sự phong phú của mọi sự sống có từ những nguồn trong các hệ sinh thái trên cạn, dưới nước, ở biển, và mọi tổ hợp sinh thái do chúng tạo nên. ĐDSH bao gồm sự đa dạng trong loài c̣n gọi là đa dạng di truyền, giữa các loài c̣n gọi là đa dạng loài, và đa dạng hệ sinh thái. ĐDSH là căn bản cho phát triển của con người trong quá khứ, hiện tại, và chắc chắn trong tương lai nữa. ĐDSH vẫn luôn là chính sách bảo đảm đời sống cho mọi đời sống trên địa cầu. Qua định nghĩa trên, ĐDSH được đánh giá qua nhiều giá trị khác nhau như : giá trị về môi trường, giá trị kinh tế và giá trị ảnh hưởng trên đời sống con người trước những ĐDSH khác nhau trên thế giới.

 

Hỏi 2: Xin ông nói rơ về ba phân loại trong ĐDSH?

Đáp 2: Trong ba phân loại của ĐDSH, đa dạng di truyền được xem là quan trọng nhất v́ từ đó nảy sinh ra sự phong phú về cấu tạo di truyền giữa các cá thể bên trong một loài hoặc giữa các loài với nhau để rồi có thể tạo ra một sinh vật mới tăng thêm nguồn phong phú cho ĐDSH. Ngoài ra đa dạng di truyền c̣n có thể tạo ra những biến dị di truyền xảy ra bên trong hoặc bên ngoài các quần thể. Trong lúc đó, đa dạng loài là sự phong phú về các loài được t́m thấy ở một vùng lănh thổ xác định, qua điều tra, kiểm kê và theo dơi.

Sau hết, đa dạnh hệ sinh thái là sự phong phú về các khác biệt hệ sinh thái ở từng nơi. Hệ sinh thái là một hệ thống bao gồm những sinh vật và môi trường tác động tương tác với nhau trước những chu kỳ thay đổi của thiên nhiên.

 

Hỏi 3: C̣n các giá trị giá trị về môi trường, kinh tế, và ảnh hưởng lên đời sống của con người th́ sao, thưa ông?.

Đáp 3: Về mặt môi trường, ĐDSH ở từng nơi thể hiện mức cân bằng sinh thái tự nhiên, đo đó ĐDSH là một hiện tượng thiên nhiên có khả năng điều tiết mọi biến động của môi trường do thiên nhiên tạo ra, và bảo vệ môi trường trước những biến động đó. Chu kỳ quang hợp hay đồng hoá diệp lục tố, cũng như việc chuyển hoá các chất vô cơ thành hữu cơ trong thiên nhiên đă tạo nên sự sống cho tất cả sinh vật trong đó có con người.

Về mặt kinh tế, ĐDSH là nguồn cung cấp thực phẩm thiên nhiên và nguyên liệu trong sản xuất cho con người. Theo ước tính, hàng năm ĐDSH cung cấp cho thế giới tổng sản phẩm có giá trị là 33 ngàn tỷ Mỹ kim. Riêng đối với Việt Nam, ĐDSH dự phần rất lớn trong kinh tế v́ Việt Nam vẫn c̣n đặt trọng tâm vào nông nghiệp và khai thác tài nguyên là chính.

Về mặt giá trị ảnh hưởng đến đời sống con người, đây là một giá trị rất quan trọng đối với đời sống, v́ ĐDSH đă nói lên tính phong phú cùng những nét đẹp của thiên nhiên dành cho một quốc gia.

Tuy nhiên, trên thế giới, qua quá tŕnh phát triển quốc gia và tiến tŕnh công nghiệp hóa ṭan cầu đă làm cho bộ mặt ĐDSH phải biến đổi theo chiều hướng xấu đi. V́ vậy trước những nguy cơ trên, LHQ đă thành lập công ước ĐDSH từ năm 1992.

 

Hỏi 4: TS vừa nói đến công ước ĐDSH, công ước nầy có được thực hiện hàng năm như những CƯ khác như CƯ Stockholm, hay Rotterdam hay không thưa ông?

Đáp 4: Thưa anh. Tương tự như hai CƯ vừa kể trên, CƯ& ĐDSH cũng được LHQ tổ chức hàng năm dưới tên Ngày ĐDSH thế giới. Ngày được chọn là 22 tháng 5. Mỗi năm, LHQ chọn một chủ đề cho ngày ĐDSH thế giới như: ĐDSH: Thực phẩm, Nguồn nước, và Sức khoẻ cho mọi người cho ngày ĐDSH năm 2004. Năm 2005, chủ đề là ĐDSH: Bảo đảm đời sống trước một thế giới đổi thay. Và chủ đề cho năm 2006 là Bảo vệ ĐDSH ở các vùng khô. Sở dĩ có chủ đề trên cho năm nay là v́ thế giới, qua phát triển đă biến đổi bộ mặt của ĐDSH như: đất đă bị thoái hoá nhanh và diện tích đất khô và bán khô tăng thêm 20% trong những năm vừa qua, qua lời nhận định của Nana Cobbina Darko, Phụ trách Chương tŕnh Rừng và ĐDSH của xứ Ghana. Vùng đất khô hiện tại trên thế giới là nơi cư ngụ gần 2 tỷ sinh mạng luôn luôn kề cận trước những thử thách khó khăn, hậu quả của hoạt động khai thác quá mức của con người khắp nơi trên thế giới.

 

Hỏi 5: Ngày ĐDSH năm nay, ngoài chủ đề trên, có báo cáo nào nỗi bật gây sự chú ư của toàn cầu hay không thưa TS?

Đáp 5: Dạ có thưa anh. Năm nay, Brazil đă tŕnh bày quan điểm về sự thất thoát diện tích ĐDSH trên thế giới ngày càng tăng nhanh. Qua sự phát triển tột độ, qua tiến tŕnh ṭan cầu hóa, nhân loại đă khai thác đất vượt qua diện tích sinh thái (biocapacity) của toàn cầu là khoảng 11 tỷ hecta. Trong hiện tại, con người đă khai thác 13 tỷ hecta. Do đó chỉ tiêu cho ĐDSH cho năm 2010 là con người phải trả lại cho môi trường mức thất thoát ĐDSH là khoảng 2 tỷ mẫu.

Cũng qua sự khai thác sản xuất, con người đă làm diệt chủng và mang lại nguy cơ hủy diệt đến 52% chủng loài vật trên thế giới so với 40% tính cho năm 1970 theo ước tính của Chỉ số Sinh vật Sống trên ṭan cầu (Living Planet Index). Tuy nhiên, cũng trong ngày nầy, hầu hết những quốc gia trên thế giới đều hứa là phải thực hiện chỉ tiêu ĐDSH cho năm 2010. Hiện tại trên thế giới, ước tính có khoảng 6,8 triệu loài hiện diện sinh sống cùng với con người, trong số đó chỉ có khoảng 1,5 triệu loài đă được phân loại và định danh. Tuy nhiên, chỉ có 80 ḷai cung cấp 90% năng lượng calories cần thiết cho con người mà thôi. Và con người hàng năm đă tiêu diệt hàng tỷ động vật có vú, loài gia cầm, và tôm cá cùng nghêu ṣ ốc hến. V́ vậy bảo vệ ĐDSH là một nhu cầu cấp bách đặt ra cho nhân loại.

 

Hỏi 6:Trước những báo cáo không sáng sủa về t́nh trạng của ĐDSH trên thế giới hiện tại, làm sao các quốc gia có thể thực hiện được những quy kết ĐDSH cho năm 2010? Họ có lạc quan quá đáng không thưa ông?

Đáp 6: Trước những thách thức gây dựng lại ĐDSH đă mất do phát triển của con người, các quốc gia đă đồng ư rằng những vấn nạn môi trường như: mất đất sinh hoạt, thời tiết đổi thay, nạn ô nhiễm ṭan cầu, mức khai thác  tài nguyên quá độ, và nạn tiệt chủng v.v.. nguyên nhân làm suy thoái ĐDSH. Do đó, con người ngày hôm nay phải bắt buộc tự hạ quyết tâm căn cứ vào lời kêu gọi của Ngày ĐDSH, v́ đây là trách nhiệm chung của tất cả. Châm ngôn cho quyết tâm đó là Đạt mục tiêu ĐDSH là một thách thức lớn, nhưng đây không có nghĩa là không làm được. Và để thực hiện mục tiêu 2010, các quốc gia đặt trọng tâm vào 4 nguyên tắc sau đây:

-           Căn bản khoa học: Tận dụng tối đa khả năng và kinh nghiệm cũng như nâng cao tiêu chuẩn ĐDSH ở từng quốc gia;

-           Tính minh bạch trong tiến tŕnh thực hiện và bảo tồn ĐDSH;

-           Cơ chế bảo trợ:  Văn pḥng Thư kư CƯ ĐDSH sẽ sinh hoạt với mọi cấp từ địa phương, quốc gia, vùng.. . để có thể bảo trợ đến những nơi không có khả năng thực hiện lời hứa cho 2010;

-           Căn bản tự trị: Lời hứa 2010 là một tập hợp độc lập thành lập do sự ước muốn của tất cả đối tác thành viên trên thế giới. Do đó, mỗi quốc gia cần phải độc lập và tự xác định hướng đi để đạt đến mục tiêu 2010.

 

Hỏi 7: Trở qua Việt Nam, Việt Nam có tham dự vào ngày ĐDSH thế giới nầy không thưa TS?

Đáp 7: Cũng như các CƯ quốc tế khác, Việt Nam đă gia nhập và kư kết CƯ&ĐDSH ngay từ năm 1992. Riêng năm 2006 Bộ TN&MT, Cục BVMT phối hợp với Ban thư kư CƯ ĐDSH để thực hiện chương tŕnh hành động cho ngày ĐDSH 22 tháng 5 năm nay.

Với chủ đề Bảo vệ ĐDSH ở các vùng khô, chương tŕnh hành động của Việt Nam năm nay nhằm kêu gọi các cơ quan bảo tồn thiên nhiên trong và ngoài nước đang hoạt động tại Việt Nam thực hiện việc bảo vệ, bảo tồn, và xử dụng bền vững ĐDSH ở những vùng khô và bán ẩm.

 

Cũng tại Việt Nam, để kỷ niệm ngày nầy, Cục Môi trường tổ chức những hoạt động như triển lăm, trưng baỳ các sản phẩm tại hơn 100 khu vực bảo tồn thiên nhiên quốc gia nhằm nâng cao nhận thức của dân chúng về bảo tồn ĐDSH quốc gia cũng như những cách thức chống hiện tượng sa mạc hoá.

 

Hỏi 8: Ngoài ra c̣n có sinh hoạt đặc biệt nào khác nữa không thưa7 TS?

Đáp 8:Dạ có thưa anh. Trung tâm Bảo tồn Sinh vật Biển và Phát triển Cộng đồng do TS Hồ thị Yến Thu phụ trách đă tổ chức ngày làm sạch biển và bờ biển ngày 22 tháng 5 tại Văn Hưng, Khánh Hoà, ngày 26/5 tại Phước Dinh, Ninh Thuận, và Tâm Hảo, Quảng Nam.

Ngày nầy có mục đích gây sự chú ư của cộng đồngvề những tệ nạn xả rác bừa băi ở các băi biển và nêu cao nhận thức của dân chúng về việc bảo vệ ĐDSH ở Việt Nam. Theo TS Thu, trong 25% san hô biển đă được khảo sát dọc theo bờ biển Việt Nam, 96% lượng san hô đang có nguy cơ bị hủy diệt, trong đó 75% được xếp loại nguy cơ bị hủy diệt cao.

 

Hỏi 9: Để kết luận buổi trao đổi hôm nay, qua sự tŕnh bày trên, nhận xét của TS như thế nạ về lời hứa cho năm 2010 về việc phục hoạt lại diện tích ĐDSH đă mất?

Đáp 9: Thưa anh. Với tầm nh́n lạc quan, chúng tôi tin tưởng mọi quốc gia sẽ thực hiện lời hứa bảo tồn, bảo vệ, và cải thiện ĐDSH để đạt được định mức cho năm 2010 là trả lại cho thiên nhiên 2 tỷ hecta ĐDSH. Muốn làm được điều đó, căn cứ theo nhiều nghiên cứu tổng hợp của những chuyên gia môi trường trên thế giới, những đề nghị sau đây sẽ là gợi ư góp phần vào việc thúc đẩy tiến tŕnh bảo vệ ĐDSH:

-           Việc giải quyết nạn đói nghèo của các quốc gia đang phát triển không c̣n là vấn đề của chính quốc gia đó mà là vấn đề chung của thế giới. Những quốc gia giàu và có phát triển cao cần phải giúp đỡ để hạn chế việc tận dụng việc khai thác tài nguyên trong phát triển của những quốc gia nầy;

-           Giúp đở những quốc gia đang giải quyết nạn đói nghèo trong cung cách hạn chế những vấn nạn môi trường bằng giáo dục để phát triển nông nghiệp bằng những phương pháp hữu hiệu và đạt năng xuất cao hơn phương pháp đang xử dụng;

Khi việc xoá đói giảm nghèo được giải quyết trong chiều hướng khoa học bằng cách áp dụng công nghệ tiên tiến và sạch, từ đó sẽ đưa đến việc cân bằng ĐDSH. Và một khi mức sống của con người ở các quốc gia đang phát triển được nâng cao, chắc chắn việc bảo vệ ĐDSH sẽ được lưu ư nhiều hơn ở những quốc gia nầy.

 

Kính chào Quư thính giả của Đaiø ACTD