T́m Về Với Một Cội Nguồn Cách Xa
(Phát biểu trong buổi Ra Mắt sách 8/01/05 tại Westminster,CA)
Thưa Quư Vị Quan khách,
Thưa Quư Vị Bô Lăo của Cộng đồng Chăm tại Hoa Kỳ,
Tôi không là một nhà nhân chủng học, một nhà sử học, cũng không là một nhà văn. Nói chung, khoa học nhân văn, không là cái nghề của tôi. Nghề của tôi là dạy học, chuyên về Hóa Học. Trong hai thập niên qua tôi làm công việc của một kỷ sư và quản lư. Do nhu cầu nghề nghiệp, và cũng do sở thích, tôi có nhũng nghiên cứu cụ thể chuyên ngành, nói riêng về môi trường, nhất là những đổi thay trong môi trường Việt Nam.
Với cái vốn liếng đó, tôi hi vọng giữ được cái vô tư khoa học, đồng thời giới thiệu cùng quí vị những nét tươi mát, dễ thương của một tính t́nh, của một cá tính, đồng thời cùng quư vị khởi đầu khám phá một thế giới mới, thế giới của đồng bào của ḿnh gốc Champa. Tôi làm việc này qua quyển sách:
BANGSA CHAMPA
T́m Về Với Một Cội Nguồn Cách Xa
Của Dohamide và Dorohiêm
Cuốn sách được chia làm hai phần, trong đó nói lên hành tŕnh của một chàng trai tên Dohamide và lịch sử h́nh thành vương quốc Champa.
Cuốn sách được chia làm hai phần:
Phần I: Câu chuyện chàng trai Dohamide.
Phần II: Cội nguồn văn hóa xă hội, Champa.
Trong hơn 380 trang giấy và nhiều h́nh ảnh dân tộc, chúng ta có thể h́nh dung được sự trang trọng của tác giả trong từng nét chữ.
Qua sự thân thiết, chúng tôi được biết tác giả đă thai nghén quyển sách nầy trong một thời gian dài và đă hoàn tất từ năm 2001, nhưng v́ hoàn cảnh lịch sử tế nhị lúc đó, măi đến hôm nay, Bangsa Champa mới được ra mắt Quư Vị.
Thưa Quư Vị,
Dohamide sinh và lớn lên trong một cộng đồng Champa khép kín. Khép kín trong địa dư của một cù lao vùng quê Châu Đốc, miền Tây Nam Phần và khép kín trong những lối suy nghĩ bảo thủ và nghiêm khắc của tập quán Hồi giáo tức Islam cổ xưa. Anh sớm lên Sàig̣n, sống trong một xóm nghèo ở vùng chợ Nancy, anh phải chiến đấu trong việc tiếp cận với người thành phố. Chiến đấu giữa cái cũ và cái mới, giữa quá khứ và hiện tại, giữa những giá trị ngàn đời của cha ông và cuộc sống trước mặt (năng động, cuồng loạn, xô bồ). Cái mới không phải lúc nào cũng đúng, cũng hay, cũng tốt. Cái cũ lúc nào cũng ổn định, vững chắc, dễ chịu, nhưng lắm khi là màn chắn che lấp những giá trị khác, là sức ỳ cản trở bước tiến và sự phát triển bản thân. Cho nên, có dằn co, trăn trở nội tâm, có chọn lựa, chiến đấu cho chọn lựa.
Dohamide đă tự soi rọi và ghi lại trung thực hành tŕnh tâm thức của chính ḿnh, hi vọng phản ảnh được phần nào bản chất của những người đồng tộc của ḿnh.
Đó là tâm trạng của một người thiểu số sống ở một xă hội không cùng văn hóa, tập tục và tôn giáo, khiến cho họ luôn sống trong mặc cảm sợ sệt, an phận thủ thường. Tôn giáo, kinh kệ (scriptures), lễ nghi (liturgy), phong tục tập quán, là những bức tường thành kiên cố, giúp họ tự vệ, tự pḥng: pḥng chống những cơn lốc của cái mới, cái khác lạ có khả năng đem lại cho họ sự bất ổn, sự mất mát, nhất là mất mát cái di sản văn hóa của họ. Cho nên, họ không chú ư đến việc hội nhập vào một xă hội mở chung quanh. Dohamide đă nhận thức được điều này và những vấn đề rộng lớn hơn. Do đó Anh từ bỏ thái độ khép kín, anh mở tất cả cửa của pháo đài pḥng ngự, để đón gió bốn phương. Cuộc sống vốn vô thường. Văn hóa phải biến đổi, v́ tính thấm thấu tự nhiên của sự tiếp cận văn hóa. Trăm hoa đua nở, mỗi người một khác, mỗi nền văn hóa mỗi khác, mỗi thời mỗi khác. Giao lưu là thường t́nh, giao lưu Đông và Tây, giao lưu Chăm và Việt. Giao lưu là liều thuốc cho các bệnh sơ cứng văn hóa, là thần dược cho phát triển văn hóa. H́nh như, anh nh́n văn hóa và dân tộc Anh như vậy và Anh xử sự như vậy. Lấy nguồn dân tộc, di sản cha ông để đối thoại cái mới, đó là thái dộ của Anh, trong suốt cuộc hành tŕnh 70 năm tṛn dấn thân vào cộng đồng Việt và cộng đồng Hoa Kỳ. Giờ đây, Dohamide ghi lại cuộc hành tŕnh đó, những chứng nghiệm, những cố gắng, kiên nhẫn, tŕ chí vượt các bức tường cổ tục, để có một cái nh́n thoáng hơn với thế giới bên ngoài, để sống thực hơn và mạnh hơn.
Vừa hơn 10 tuổi, Dohamide đă sớm rời, cái tịch mịch và an b́nh của đồng nội, cái ổn định và dễ chịu của xă hội Champa, cái thơ ngây của tuổi thơ vô tích sự, để lên Sàig̣n. Anh không rành tiếng Việt, và phải ở giữa cái ồn ào, hỗn độn, người đi kẻ lại, tiếng rao hàng, tiếng cải vả, tiếng kèn, tiếng động của xe cộ đủ loại..., anh không chỉ là người nhà quê lần đầu lên Sài g̣n, anh là một người lạc vào thủ đô của một nước khác. Cho nên, nhiều mâu thuẫn, nhiều va chạm, anh có nhu cầu cấp bách trở về cội nguồn, t́m lại sự an ổn, trong trắng năm xưa, với những ước mong và hi vọng.
Nhưng cội nguồn th́ chẳng thấy đâu....mà chỉ thấy thêm những khó khăn và trăn trở Trăn trở ngày càng thấm sâu hơn để rồi, vào chiều tà của cuộc sống, cuối đời nh́n lại, Dohamide vẽ lại con đường từ cội nguồn tuổi thơ, lớn lên, thành nhân, rồi giờ đây, trở về nguồn cội của dân tộc Champa.
Điều nầy làm chúng tôi liên tưởng đến Nguyễn Vỹ với quyển Tuấn Chàng Trai Nước Việt. Tuấn đi cùng khắp giang sơn trong một giai đoạn chuyển ḿnh của lịch sử Việt Nam, một giao mùa từ thời phong kiến và những ngày đầu, người Pháp bắt đầu thay da đổi thịt Việt Nam. Đây là một bức tranh khó quên của một giai đoạn đen tối của Đất Nước. Chàng trai Tuấn đă chứng thực cho cuộc đổi dạng trên, một giai đoạn của đổi thay từ những tập tục quen thuộc của xă hội cũ đến những lối sống Tây phương mới mẻ. Tuấn vừa ngạc nhiên, vừa quy phục hoàn cảnh mà không cho người đọc biết được những trăn trở đích thực của ḿnh.
Đối lại, trong T́m Về Với Một Cội Nguồn Cách Xa, Đỗ Hải Minh đă cho chàng trai Dohamide làm một cuộc hành tŕnh đúng nghĩa tiến vào một quá khứ mật thiết gắn liền với nguồn gốc xa xưa Champa. Thêm nữa, chàng trai Dohamide không những đă chứng mà c̣n nghiệm rằng lịch sử là một chứng tích của một gia đoạn cũ, khơi lại cội nguồn dân tộc với mục đích duy nhất là t́m lại trong khoảnh khắc bản lai diện mục của chính ḿnh.
Để rồi từ đó, với thời gian đủ dài, Dohamide đă khám phá thêm, cố gắng vươn lên và hoàn toàn hội nhập vào một xă hội mới: một xă hội trong đó con người được cư xử b́nh đẳng và sống hài ḥa cùng nhau, một xă hội không c̣n lằn ranh địa dư, nguyên nhân đă tạo ra những mâu thuẫn và nghịch cảnh không cần thiết. Có thể nói ở điểm nầy, đây là những ngắn gữi rốt ráo và đắc ư nhất của tác giả qua chàng trai Dohamide.
Qua đến phần hai, trong bổi cảnh hết sức khó khăn t́m và sắp loại các tài liệu về văn hóa, văn học và văn minh Chăm, thiết nghĩ tác giả đă cống hiến cho chúng ta một công tŕnh nghiên cứu nghiêm chỉnh qua việc chứng minh các tên Lâm Ấp, Hoàn Vương, Chiêm Thành... do, hoặc người Trung Hoa hay người Việt Nam đặt ra trong các giai đoạn lịch sử để chỉ một vương quốc Champa, một cơ cấu quốc gia thống nhất chạy dài từ Quảng B́nh đến tận Phan Thiết ở phía Đông và vùng Cao nguyên Trung phần Việt Nam ở phía Tây mà thôi. Tính dung hợp và phân liệt của những sắc tộc vùng cao nguyên và duyên hải Việt Nam được tác giả nhắc đến và phân tích tường tận căn nguyên của vấn đề.
Từ đó, tác giả có gợi ư về những phân chia do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan nhập lại: - khách quan là do lịch sử chưa được soi rọi rơ ràng; - c̣n chủ quan là do cái ngă của từng bộ tộc. Nhưng điều quan trọng hơn hết là do một số chính sách ẩn tàng của các nước từ bên ngoài, có ư định muốn mang ảnh hưởng của một loại đế quốc mới xen vào nội t́nh dân tộc Champa để tạo áp lực và có thể khuynh đảo trong tương lai. Đây chính là điểm tác giả lưu ư nhiều và bàng bạc trong nhiều chương của quyển sách.
Tác giả để lại nơi đây một bài học và một lời nhắn gữi. Bài học là: con người dù ở bất cứ nơi đâu, cuối cùng rồi cũng sẽ t́m về nguồn cội của chính ḿnh . Tuy đơn sơ, giản dị và mọi người đều ro,ơ nhưng có mấy ai c̣n giữ được khái niệm nầy trước cuộc sống dẫy đầy bất trắc ở các xă hội mới. Về một lời nhắn gữi, thiết nghĩ cộng đồng Chăm, dù sống ở địa phương nào trước kia, nên suy nghĩ về trường hợp Việt Nam. Người Việt dù ở xa quê hay c̣n sống trong nội địa cũng đều có ít nhiều mầm móng chia rẽ, kỳ thị Bắc Trung Nam. Và đây là kết quả của một thời kỳ đen tối của dân tộc do thực dân và đế quốc áp đặt chính sách chia để trị.
Đây cũng là dấu ấn sâu đậm và đau đớn nhất của dân tộc, đă làm chậm bước phát triển của Việt Nam cho đến bây giờ. Do đó, lời nhắn gữi sau cùng của tác giả hướng về các cộng đồng Chăm là đừng để bị chia rẽ v́ những âm mưu chính trị của ngoại bang như người Việt đă từng hứng chịu cho đến ngày nay.
Thưa Quư Vị,
Tác giả Đỗ Hải minh đă khơi mào và mở hướng cho tiến tŕnh hội nhập vào xă hội Việt Nam của một công đồng Chăm, nhỏ bé ở dân số, nhưng có một chiều sâu văn minh phong phú.. Hội nhập vào ḍng chính lưu để nâng cao đời sống kinh tế, văn hóa, và tinh thần nhưng không v́ thế mà mất đi nền tảng văn hóa đặc thù của dân tộc Chăm. Điều nầy đ̣i hỏi những bậc thức giả tiên phong trong cộng đồng Chăm ở trong nước cũng như ở hải ngoại luôn luôn nh́n lại và giúp đỡ khuyến khích người dân Chăm chơn chất bước vào ḍng chính lưu. Và đă đến lúc phải từ bỏ nếp sống mép lề cũng như mặc cảm của một loại công dân hạng hai trong một xă hội đa văn hóa. Cộng đồng Chăm không c̣n có một lằn ranh địa dư ở Việt Nam nữa, và lằn ranh văn hóa cũng mờ dần trong cộng đồng chung của dân tộc. Quốc gia là một địa dư ranh giới, trên đó nhiều cộng đồng chũng tộc sống tiếp cận nhau. Quốc gia Mỹ gồm có người Indian, người gốc Anh, gốc Pháp, gốc Đức, gốc Ấn, Trung Hoa,..., gồm nhiều chũng tộc đen, trắng, vàng, Âu, Á, Phi,... Quốc gia Việt Nam, không chỉ là người Việt, mà c̣n là người Chàm, Radé, Mường, Tày, Thái trắng, Lô Lô,.... Hội nhập vào gịng chính lưu là làm giàu cho nền văn hóa Việt, cũng là cho sắc thái dân tộc Chăm, Mường, Việt v.v... thêm tươi, thêm phong phú. V́ thế, quyển T́m Về Với Một Cội Nguồn Cách Xa là một trợ duyên cho việc hội nhập nhuần nhuyễn giữa hai cộng đồng dân tộc trong quốc gia Việt Nam.
Thêm nữa, tác giả đă nêu ra những đường nét thật tích cực cho một dân tộc cố gắng vượt thoát khỏi t́nh trạng tự cô lập để sinh tồn trong một thời gian dài: thời của những cơn mê cổ tục hoặc thời của ḷng tin mù quán (bigotry) ở truyền thống dân tộc. Ngày nay, các thôn ấp người Chăm ở Phan Rang, Phan Rí, Châu Đốc, Tây Ninh đă mở cánh cửa hội nhập vào xă hội có người Việt bao quanh. Đây là một hướng duy nhất và cũng là tối ưu cho dân tộc dân tộc Chăm ở Việt Nam do những điều kiện địa lư và lịch sử đặc thù. Đây là một h́nh thức hội nhập hổ tương trước tiến tŕnh toàn cầu hóa trên mọi lănh vực. Hiện tượng đa văn hóa trong một quốc gia không c̣n là h́nh ảnh đối kháng mà là một sự ḥa đồng nhuần nhuyễn trong cuộc sống chung với tinh thần b́nh đẳng ở thế kỷ 21 nầy. Hội nhập mà không bị triệt tiêu, không mất đi bản sắc dân tộc Chăm, và hai văn hóa Chăm - Việt là thành phần căn bản cho nền văn hóa Việt Nam và là một điểm đặc thù cho vùng Đông Nam Á châu vậy.
Tóm lại, qua cuộc hành tŕnh dài của tác giả, từ những ngày thơ ấu ở vùng cù lao Koh Taboong nghèo vùng Châu Đốc, cho đến tuổi thanh niên trong xóm nghèo Nancy Sàig̣n. Tác giả đă trăi qua bao thăng trầm của cuộc sống, ngay cả đến những lúc lên tột đỉnh vinh hoa thời Đệ nhị Cộng ḥa, hay những giây phút hội ngộ cùng Tổng thống Truman. Và sau cùng, cuộc hành tŕnh vẫn tiếp tục trên mănh đất tạm dung Hoa Kỳ nầy. Với tuổi thất thập cổ lai hi, tác giả đă VỀ NGUỒN, đă t́m lại nguồn cội của một dân tộc đă bị quên lăng trong một số người.
Đi t́m cội nguồn cũ, vạch lại đường nét xưa của một quốc gia Champa, tác giả hy vọng tŕnh bày một giai đoạn của lịch sử, sự h́nh thành của một quốc gia Champa, sự thăng trầm của một nền văn minh, của một dân tộc, nhưng không v́ đó mà phân liệt ra những cách ngăn của những cộng dồng dân tộc trong quốc gia Việt Nam.
Tính an b́nh trong chuổi tư tưởng của tác giả từ trang đầu cho đến trang cuối cùng cho chúng ta chiêm nghiệm được cái tâm b́nh đẳng trong tâm hồn tác giả. Nơi đây thể hiện sâu đậm nhất sự ḥa hợp hài ḥa giữa những ảnh hưởng của Phật giáo, Ấn giáo, và Hồi giáo của một dân tộc hiền ḥa ở miền đất Champa.
Nói về Đỗ Hải Minh, th́ cái nguồn từ trong tôi h́nh như vô tận, tôi biết Anh từ lúc c̣n ở ViệtNam, qua một người học tṛ cũ của tôi, mà là cháu của Anh. Biết nhau nhưng chưa hề gặp mặt. Qua đến Hoa Kỳ, trong một hoàn cảnh đặc biệt, chúng tôi đă gặp nhau, và trở thành thân thiết. Cho phép tôi, mượn diễn đàn nầy để mừng Anh, mừng sự can đảm, sự kiên nhẫn, quyết tâm đầu tư công sức của Anh đă được tưởng thưởng. Mừng Anh thêm được một đứa con tinh thần và cũng là một quư tử. Xin Anh nhận nơi đây lời khích lệ, tán thưởng và thương mến của một số anh em chúng tôi.
Xin cám ơn anh.
Xin cám ơn Quư Vị.
Mai Thanh Truyết
Nguyễn Văn Trường hiệu đính
Orange, Mùa Đông 2004